देशातील सर्व बँकांमध्ये 2000 च्या नोटा बदलण्याच्या प्रक्रियेला आजपासून म्हणजेच मंगळवारपासून (23 मे) सुरू होत आहे. 3 दिवसांपूर्वी 19 मे रोजी रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाने (RBI) 2000 ची नोट चलनातून काढून घेण्याची घोषणा केली होती. ग्राहक 30 सप्टेंबरपर्यंत बँकांमध्ये 2000 च्या नोटा बदलून किंवा त्यांच्या खात्यात जमा करू शकतात.
आरबीआयच्या मुदतीनंतरही 2000 ची नोट कायदेशीर राहील. म्हणजेच सध्याच्या नोटा अवैध ठरणार नाहीत. लोकांना या नोटा लवकरच बँकांमध्ये परत करण्यासाठी प्रोत्साहित करण्यासाठी ही अंतिम मुदत आहे.
नोटा बदलण्यासाठी ओळखपत्राची गरज नाही
आरबीआय आणि एसबीआयच्या मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार, नोटा बदलण्यासाठी कोणत्याही आयडीची आवश्यकता नाही आणि कोणताही फॉर्म भरावा लागणार नाही. एका वेळी 20,000 रुपयांच्या फक्त 10 नोटा बदलल्या जातील, परंतु या नोटा खात्यात जमा करण्यावर कोणतीही मर्यादा नाही. बँका 2000 च्या नोटा जारी करणार नाहीत.
नोव्हेंबर 2016 मध्ये 2 हजाराची नोट बाजारात आली होती. त्यानंतर पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी 500 आणि 1000 च्या नोटा बंद केल्या होत्या. त्याऐवजी नव्या पॅटर्नमध्ये 500 आणि 2000 च्या नव्या नोटा जारी करण्यात आल्या. RBI ने 2018-19 पासून 2000 च्या नोटांची छपाई बंद केली आहे.
आयडीविना नोट बदलण्यास विरोध, कोर्टात जनहित याचिका
कागदपत्रांशिवाय नोटा बदलून देण्याच्या रिझर्व्ह बँक आणि स्टेट बँकेच्या आदेशाविरोधात भाजप नेते आणि वकील अश्वनी उपाध्याय यांनी दिल्ली उच्च न्यायालयात जनहित याचिका दाखल केली आहे. त्यांनी कोणत्याही ओळखीच्या पुराव्याशिवाय 2000 च्या नोटा बदलून देऊ नयेत अशी मागणी केली आहे.
चलन व्यवस्थापनाअंतर्गत घेण्यात आला निर्णय : RBI गव्हर्नर
आरबीआयचे गव्हर्नर शक्तीकांत दास यांनी एक दिवसापूर्वी नोटा बदलण्यासाठी लोकांनी बँकांमध्ये गर्दी करू नये, असे म्हटले होते. आम्ही ४ महिन्यांची मुदत दिली आहे. नोट्स बदलण्यास मोकळ्या मनाने, परंतु वेळेची मर्यादा गांभीर्याने घ्या. चलन व्यवस्थापनांतर्गत हा निर्णय घेण्यात आला आहे. 2000 ची नोट चलनातून काढून टाकण्याच्या निर्णयाचा अर्थव्यवस्थेवर फारसा परिणाम होणार नाही. चलनात असलेल्या एकूण चलनापैकी फक्त 10.8% चलन 2000 च्या नोटांमध्ये आहे.
लोकांच्या ज्या काही समस्या असतील त्या दूर केल्या जातील
- आरबीआयने सोमवारी आणखी एक मार्गदर्शक सूचना जारी केली. यामध्ये बँकांना उष्मा लक्षात घेऊन सावलीची जागा आणि लोकांसाठी पाण्याची व्यवस्था करण्यास सांगितले होते. किती नोटा बदलल्या आणि किती जमा झाल्या याचा रोजचा हिशोब ठेवा.
- दास म्हणाले होते, ‘जे काही संकट येईल ते आम्ही दूर करू. बँकांमार्फतही आम्ही या प्रक्रियेवर लक्ष ठेवू. काळजी करण्यासारखे काही नाही. चलन व्यवस्थापन ऑपरेशन अंतर्गत, आम्ही चलनातून 2000 च्या नोटा काढून टाकण्याचे काम सुरू केले आहे.
- यापूर्वीही लोक दुकानात 2000 च्या नोटा स्वीकारत नव्हते. आमच्या घोषणेनंतर कदाचित त्यात वाढ झाली आहे. ती कायदेशीर निविदा राहील, असे आम्ही सांगितले होते. तुम्ही 2000 च्या नोटांनी खरेदी करू शकता. 30 सप्टेंबरपर्यंत बहुतांश नोटा आमच्याकडे येतील आणि त्यानंतर आम्ही निर्णय घेऊ.
2 हजाराच्या नोटा कशा बदलता येतील? 6 प्रश्नांमध्ये नोटा बदलण्याची संपूर्ण प्रक्रिया समजून घ्या…
1. प्रश्न: या 2 हजाराच्या नोटा कोठून बदलता येतील?
उत्तर: तुम्ही तुमच्या जवळच्या कोणत्याही बँकेच्या शाखेत जाऊन या नोटा बदलू शकता.
2. प्रश्न: माझे बँक खाते नाही त्यामुळे मी त्याशिवाय नोटा बदलू शकतो का?
उत्तर: होय, तुम्ही कोणत्याही बँकेच्या शाखेत जाऊन नोटा बदलू शकता. त्या बँकेत तुमचे खाते असणे आवश्यक नाही. तुम्ही थेट काउंटरवर जाऊन नोटा बदलू शकता. दुसरीकडे, जर तुमचे त्या बँकेत खाते असेल, तर तुम्ही हे पैसे तुमच्या खात्यातही जमा करू शकता.
3. प्रश्न: एका वेळी किती नोटा बदलल्या जाऊ शकतात?
उत्तरः ₹ 2000 च्या नोटा एका वेळी ₹ 20,000 च्या मर्यादेपर्यंत दुसर्‍या मूल्यासाठी बदलल्या जाऊ शकतात. दुसरीकडे, तुमचे खाते असल्यास, तुम्ही कितीही 2000 च्या नोटा जमा करू शकता.
4. प्रश्न: नोटा बदलण्यासाठी बँकेला काही शुल्क आकारावे लागेल का?
उत्तर: नाही, तुम्हाला नोटा बदलण्यासाठी कोणतेही शुल्क द्यावे लागणार नाही. ते पूर्णपणे मोफत आहे. यासाठी कोणत्याही कर्मचाऱ्याने तुमच्याकडे पैसे मागितले तर तुम्ही बँक अधिकारी किंवा बँकिंग लोकपाल यांच्याकडे तक्रार करू शकता.
५. प्रश्नः 30 सप्टेंबरपर्यंत नोटा जमा न केल्यास काय होईल?
उत्तर: ₹2000 च्या नोटा व्यवहारांसाठी वापरल्या जाऊ शकतात आणि पेमेंट म्हणून देखील प्राप्त केल्या जाऊ शकतात. तथापि, RBI ने 30 सप्टेंबर 2023 रोजी किंवा त्यापूर्वी या बँक नोटा जमा करण्याचा किंवा बदलून घेण्याचा सल्ला दिला आहे.
६. प्रश्नः हा नवा नियम कोणाला लागू आहे?
उत्तर : हा निर्णय सर्वांना लागू आहे. 2000 च्या नोटा असलेल्या प्रत्येक व्यक्तीने बँकेच्या कोणत्याही शाखेत त्या जमा कराव्या लागतील किंवा 30 सप्टेंबरपर्यंत त्या इतर नोटांसाठी बदलून घ्याव्या लागतील.
