पुणे -शहरातील एक अत्याधुनिक आरोग्य केंद्र म्हणून ओळख असलेल्या प्रभाग क्र. ३५ मधील पुणे महानगरपालिकेच्या कै. शिवशंकर पोटे दवाखान्यामध्ये आता लहान बाळांचे लसीकरण फक्त मंगळवार व शुक्रवार न होता, आठवड्याचे ६ दिवस (दररोज, रविवार बंद) मोफत होणार आहे अशी माहिती राष्ट्रवादी च्या नगरसेविका अश्र्विनी नितिन कदम यांनी येथे दिली.
त्या म्हणाल्या,’ लहान बालकांचे लसीकरण करणे महत्त्वाचे तर असतेच पण हे लसीकरण करताना खाजगी दवाखाने व खाजगी व्यवसायिक डॉक्टरांकडे हजारो रुपये खर्च करावे लागतात व अनेकवेळा गरजू व गोरगरीब माता-पितांना अशा मोठ्या खर्चामुळे बाळांना लस देणे शक्य होत नाही आणि त्यामुळे बालकांच्या आरोग्याला नुकसान पोहचू शकते…!
या सर्व कारणांचा योग्य विचार करत पोटे दवाखान्यामध्ये गर्भवती व नवजात बालकांना मोफत लसीकरण सेवा आठवड्याच्या प्रत्येक मंगळवार व शुक्रवारी उपलब्ध होती पण या सदरच्या दिवशी बऱ्याच प्रमाणात गर्दी होत असत व त्यामुळे अनेकांना खूप वेळ थांबावे लागायचे किंवा अनेक वेळा दुसऱ्या वेळी यावे लागत असे या सर्व तसदीच्या बाबी लक्षात घेऊन आता आठवड्याचे ६ दिवस म्हणजेच सोमवार ते शुक्रवार स. ९:३० ते दु. १२:०० आणि दु. २.३० ते सायं ४:०० वा. व शनिवार स. ९:३० ते दु.१२:०० वाजेपर्यंत (रविवार बंद) उपलब्ध असणार आहेत.
माझ्या अनेक वेगवेगळ्या संकल्पनेतून महानगरपालिकेच्या कै. शिवशंकर पोटे दवाखानामध्ये सन २००७ पासून सर्वसामान्य नागरिकांच्या निरोगी आरोग्याचा सर्वांगीण विचार करत संपूर्ण इमारतीचे नूतनीकरण करुन वर्षागणिक वेगवेगळ्या आरोग्य सेवासुविधा उपलब्ध करुन दिल्या आहेत. त्यामध्ये शासकीय दरात डायग्नोस्टिक सुविधांमधील एम्.आर.आय, डिजिटल एक्स-रे, सोनोग्राफी, कलर डॉप्लर, २डी इको, रक्त तपासणी, प्राथमिक आरोग्य तपासणी, लसीकरण, गर्भवती स्त्रियांची तपासणी, मोफत औषधे, क्षयरोग उपचार केंद्र यांसारख्या महत्त्वपूर्ण सुविधा उपलब्ध केल्या आहेत. आज फक्त पुणे जिल्हातूनच नव्हे तर सबंध महाराष्ट्रातून या आरोग्य सेवांचा लाभ अनेक गरजू रुग्ण घेत आहेत. आज समाजातील सर्वसामान्य गरजू नागरिकांसाठी या आरोग्य सुविधा कार्यान्वित असून अनेकजण यांचा लाभ घेत आहेत याचे अत्यंत समाधान वाटत आहे.
लसीकरणाविषयी महत्त्वाचे?
लसीकरण हा बाळाच्या आरोग्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचा घटक आहे. आजार झाल्यावर उपचार करण्यापेक्षा आजार होऊच न देणे आवश्यक असते. सरकारी प्राथमिक आरोग्य केंद्रात लसीकरण मोफत मिळते. खेडे गावात लसीकरणा संबंधित माहिती नसल्या कारणाने अनेक बालकांचे नुकसान झालेले दिसून येते.
लस म्हणजे काय?
लस म्हणजे खुद्द त्या त्या रोगचे मेलेले किंवा अर्धवट मेलेले जंतू असतात, किंवा त्या जंतुचा अंश असतो.
ही लस शरिरात गेली की त्याच जंतु मुले होणा-या आजार विरोधी अँन्टीबोडी तयार करते. लसीत सबळ जंतू नसल्याने रोग तर होत च नाही पण रोगजंतू बरोबर लढण्याचा अनुभव प्राप्त होतो.
लसीकरणाची गरज–
प्राथमिक लसीकरण एक वर्ष पूर्ण होण्या अगोदर होणे गरजेचे असते. लहान मुलांना घातक असलेले सहा रोग आहेत. घटसर्प, गोवर, डांग्या खोकला, धनुवार्त, क्षयरोग, पोलिओ (पक्षाघात) हे आजार रोगप्रतिबंदक लस दिल्याने टाळता येतात.
लहान मुलांना देण्यात येणा-या लसी:
1) बी.सी.जी. (BCG Vaccine) :
ही लस क्षयरोग होऊ नये म्हणून वापरली जाते. जन्माताच किंवा १-२ दिवसात ही लस बाळाला दिली जाते.
2) त्रिगुणी लस (Triple Vaccine)
खोकला, घटसर्प, धनुर्वात या तीन लसीचा समावेश यात होतो. ही लस जन्मल्या नंतर तिसर्या महिन्यानंतर दर महिन्याला सलग तीन महिने घेतली जाते.
3) पोलिओ (Polio Vaacine):
हे डोस म्हणजे लाल रंगाचे थेंब असतात. पोलिओ चा पहिला डोस बाळ जन्मल्या वर १-२ दिवसात देतात. बाकी पोलिओ चे बाकी डोस त्रिगुणी लसी बरोबर तोंडने पाजावेत. पोलिओ चा डोस देणे पुर्वी अर्धा तास गरम पाणी किंवा दूध पिवू नये. कारण उष्णते मुळे डोसची शक्ती कमी होते.
4) गोवर प्रतिबंध लस (Measles Vaccine):
गोवर हा तसा साधा आजार आहे. पण जे मूले अशक्त किंवा कुपोषित असतात त्यांच्यासाठी तो जीवघेणा सुद्धा ठरू शकतो. अशा कुपोषित मुलांना गोवर नंतर काही इतर आजारांना तोंड द्यावे लागू शकते. जसे की न्यूमोनिया, छातीत कफ (श्वसनलिकदाह) किंवा दबलेला क्षयरोगाचा आजार उफाळून येऊ शकतो. कित्येकदा या आजारानंतर हगवण, रक्ती आव लागते. त्यामुळे आधीपासून सौम्य किंवा कुपोषित असलेली मुले जास्त कुपोषित होतात. म्हणून गोवर महत्त्वाची गोष्ट असते.
बाळाला नवव्या महिन्यात एक गोवर लसीचे व पंधराव्या महिन्यात किंवा दीड वर्ष पूर्ण झाल्यावर बुस्टर (फेरडोल) इंजेक्शन द्यावे. गोवर लसी नंतर ताप किंवा गाठ येत नाही.हे इंजेक्शन त्वचेखाली देतात. या लसीसाठी शितकापाट आवश्यक आहे.
5) द्विगुणी लस (Double Vaccine)
यामध्ये दोन प्रकारच्या लस असतात. एक म्हणजे घटसर्प व धनुर्वात प्रतिबंधक लस आहे. यात डांग्या खोकला विरुद्ध लस नसते. कारण चौथ्या वर्षानंतर दांड्या खोकला होण्याची शक्यता कमी असते. चौथ्या वर्षाच्या बुस्टरसाठी या लसीची इन्जेक्शन व पोलिओ डोस दिला जातो. कधीकधी काही कारणांमुळे मुलांना तीन वर्षे कोणतीच लस दिली नसेल तर प्रत्येक महिन्यात द्विगुण लसीची तीन इंजेक्शने व पोलिओ डोस द्यावेत. एक वर्षाने दोन्हीचे बूस्टर व पाच वर्षाने दुसरा बूस्टर द्यावा. द्विगुणी लस हि देखील महत्वाची लस आहे.
लसीकरण हा महत्वाचा विषय आहे याबद्दल जागृतता घडून यावी असे बरेच प्रयत्न सुरु आहेत. मुलांसाठी लसीकरण हे खूप महत्वाचे आहे कारण याने आपण बरेच भावी आजार टाळू शकतो. बरेच आजार हे लसीकरणामुळे पूर्ण नाहीसे करण्यात यश आले आहे. तसेच लसीकरणामुळे मृत्युदर देखील बऱ्याच प्रमाणात कमी झाला आहे. मुलाच्या भावी आयुष्यातील सदृढ शारीरिक जीवनासाठी लसीकरण अत्यंत महत्वाचे ठरले आहे. लसीकरणबाबत जागृतीसाठी सरकार देखील प्रयत्नशील आहे. सरकारी दवाखान्यांमध्ये लसीच्या किमती देखील कमी आहेत तर काही लसी मोफत देखील असतात. लसीकरणाने हानी पोहचत नाही उलट फायदाच होतो म्हणून हे मूल्य लक्षात घेऊन प्रत्येक मुलाला लसीकरण करणे महत्वाचे आहे.