आत्महत्याप्रेरक आजाराबाबत जनजागृती
पुणे :
‘आंतरराष्ट्रीय ट्रायजेमिनल न्यूरॅल्जिया’ दिवस म्हणून 7 ऑक्टोबर साजरा करण्यात येतो . या दिवसाच्या निमित्ताने या आत्महत्याप्रेरक आजाराबाबत जनजागृती करण्यात आली. न्यूरोसर्जन डॉ.जयदेव पंचवाघ यांनी चेहर्याच्या वेदनेकडे लक्ष द्यावे असे आवाहन केले. आवाहन करताना ते म्हणाले, ‘रुग्णांना ट्रायजेमिनल न्यूरॅल्जिया या आजाराची पूर्ण कल्पना यावी, उपचारपद्धतींची शास्त्रीय माहिती व्हावी, योग्य वेळेला योग्य उपचारपद्धती अवलंबविण्याची निर्णय क्षमता यावी आणि या वेदनेला पराभूत करता येऊ शकते याविषयी माहिती मिळण्याच्या उद्देशानेच हा दिवस महत्त्वाचा आहे.’
डॉ. जयदेव पंचवाघ हे ‘दीनानाथ मंगेशकर हॉस्पिटल अॅण्ड रिसर्च सेंटर’मधील न्यूरोसर्जरी विभागाचे प्रमुख असून, ‘सायनॅप्स ब्रेन अॅण्ड स्पाईन फाऊंडेशन’चे अध्यक्ष आहेत.
या आजाराविषयी अधिक माहिती देताना डॉक्टर पंचवाघ म्हणतात, ‘आत्महत्या प्रेरक आजार (Suicide Disease) या नावाने ओळखला जाणारा आजार म्हणजे ‘ट्रायजेमिनल न्यूरॅल्जिया’ Trigeminal Neuralgia (TN) या आजारात व्यक्तीच्या चेहर्याच्या एकाच बाजूला असह्य वेदना सुरू होतात. ‘इलेक्ट्रिकचा शॉक बसल्याप्रमाणे अचानक तीक्ष्ण हत्याराने त्या भागात टोचल्याप्रमाणे डोळ्यात, गालावर तांबडी पूड टाकल्याप्रमाणे चेहर्याच्या त्या भागात आगीचा डोंब उसळल्याप्रमाणे.’ असंख्य सुया त्या भागात टोचल्याप्रमाणे… अशा अनेकविध शब्द प्रयोगांनी रुग्ण त्या वेदनेचे वर्णन करतात. ही वेदना एका बाजूची हिरडी, गाल, कपाळ, हनुवटी, नाकपुडी यापैकी एका भागात अचानक सुरू होते. ही तीव्र वेदना काही वेळ टिकते व परत कमी होते. काही वेळाने पुन्हा ही वेदना उद्भवते. हिरडीच्या चेहर्याच्या नाकपुडीच्या गालाच्या एखाद्या भागाला हाताचा, टॉवेलचा स्पर्श झाल्यास दात घासताना ब्रशचा स्पर्श झाल्यास, अन्नाचा त्या हिरडीच्या विशिष्ट भागाला स्पर्श झाल्यास पाण्याच्या गुळणा करताना, थंड हवेचा झोत (वारा) त्या भागाला लागल्यास ही वेदना अचानक उद्भवते.
जसे दिवस जातील, तशी या वेदनेची तीव्रता व व्याप्ती वाढत जाते. सुरुवातीला साध्या औषधांनी कमी होणारी ही वेदना दिवस जातील तशी या औषणांना दाद देत नाही, तर कधी औषधांची मात्रा खूप वाढवल्याने गुंगी येणे, तोल जाणे असे त्रास सुरू होतात. या वेदनेचे वर्णन अनेक रुग्णांनी केले आहे. ‘शत्रूला सुद्धा होऊ नये अशी वेदना’, ‘मानवाला ज्ञात असणारी सर्वात असह्य वेदना’, ‘सहन करण्यापेक्षा मरण बरे… असे वाटायला लावणारी वेदना’ या वाक्यांवरून या आजाराच्या भयानकतेची कल्पना यावी. परंतु एवढे असून, अनेक वेळेला या वेदनेचे वेळेत निदान होत नाही. रुग्णांना योग्य मार्गदर्शन मिळत नाही. उपचारपद्धतींची माहिती मिळत नाही, असा जगभराचा अनुभव. अनेक वेळेला रुग्णाच्या नातेवाईकांना हा ‘वेडाचा’ प्रकार आहे, असे वाटते, तर काही रुग्ण हा दंतरोग आहे, असे समजून दात काढून घेतात. वस्तुत: आज या आजारावर अनेक उपाय उपलब्ध आहेत. उदा. MVD (मायक्रोव्हॅस्क्युलर डिस्क्रीप्रेशन) ही शस्त्रक्रिया.
या शस्त्रक्रियेने बहुतांशी रुग्णांमध्ये ही कळ समूळ नष्ट होते. अनेक वर्षे हा आजार सहन करून हे रुग्ण शस्त्रक्रियेने वेदनामुक्त होतात, तेव्हा आम्हाला असा प्रश्न विचारतात. ‘डॉक्टर, या उपचारपद्धती विषयीची माहिती आम्हाला वेळेत मिळाली असती, तर आयुष्याची सहा-सात वर्षे वाया गेली नसती.’ हा प्रश्न, जो फक्त भारतातच नाही, तर इतर देशात सुद्धा विचारला जातो, फारच यातनादायक आहे. म्हणूनच 7 ऑक्टोबर हा ‘आंतरराष्ट्रीय ट्रायजेमिनल न्यूरॅल्जिया’ दिवस म्हणून साजरा करायला सुरुवात झाली. या दिवसाच्या निमित्ताने या असह्य वेदनेविरुद्ध लढा उभा करायचा आहे. रुग्णांना या आजाराची पूर्ण कल्पना यावी, उपचारपद्धतींची शास्त्रीय माहिती व्हावी, योग्य वेळेला योग्य उपचारपद्धती अवलंबविण्याची निर्णय क्षमता यावी आणि आपण सर्व मिळून या वेदनेला पराभूत करावे या उद्देशानेच हा दिवस महत्त्वाचा आहे.
सायनॅप्स फाऊंडेशन ही मेंदूच्या शस्त्रक्रिया व इतर आजार या विषयी लोकजागृतीचे कार्य करत आहे. या दिवसाच्या निमित्ताने ‘ट्रायजेमिनल न्यूरॅल्जिया’ ची लक्षणे, तपासण्या, औषधोपचार व ही वेदना समूळ नष्ट करण्याची क्षमता असलेल्या शस्त्रक्रिया… या विषयी लोकजागृती व्हावी, अशी आमची इच्छा आहे. असे ते म्हणाले .
