सोंगाड्या म्हणून तो रंगमंचावर कल्पना आणि समयसूचकता हेरणार,,वेधक कोटीबाजपणा करणारा, रंगपटावर कमालीचा विमुक्तपणाने वावरणारा,अन आपल्या तमाशा कलेशी एकनिष्ठ राहणारा, उत्तम विनोदाचा बादशाह, एक नंबरचा सोंगाड्या म्हणून आज तमाशा क्षेत्रात विनोद अवसरीकर याचे नाव घेतले जाते. त्याचा जन्म ३ / सप्टेंबर/१९७६ साली पुणे जिल्ह्यातील अवसरी (बुद्रुक) ता. आंबेगाव येथे झाला. तमाशा क्षेत्रात काटेरी वाटेवरून जात असतानाही फक्त कलेला रंगदेवता मानणारा, कलेची भक्ती करणारा, संघर्ष करताना,सकारात्मक निर्णय घेणारा,विनोदला त्याचे मन कधी त्याला स्वस्थ बसून दिले नाही. म्हणून काल- परवा त्याने चार मित्रांना एकत्र केले. स्वखर्चाने गाडीत पेट्रोल टाकले. ढोलकी , आणि इतर वाद्यांची जमवाजमव केली. हातात माईक घेतला. अन घसा फाटेपर्यत गावोगावी कोरोना जनजागृतीचे मोफत कार्यक्रम करण्यास सुरुवात केली.”माझ्या समाज प्रबोधनातून कोणी ऐकू अथवा न ऐकू. पण मी एक कलाकार म्हणून माझं समाजाला काही देणे आहे.सरकारला सुद्धा काही देणे आहे.फक्त सरकारकडूनच आपणच अपेक्षा कशासाठी ठेवायच्या.. ! त्यामुळेच सामाजिक बांधिलकीतून मी गावोगावी कोरोना जनजागृतीचे कार्यक्रम करतोय.”असे प्रांजळ मत त्याचे आहे.समाजाची बांधिलकी असलीच पाहिजे. ही प्रेरणा मला भारतरत्न डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर यांच्याकडून मिळाल्याचे तो सांगतोय.
खरं तर विनोद अवसरीकर याची पारंपरिक ढोलकी तमाशामधील एक उत्कृष्ट सोंगाड्या म्हणून ओळख आहे. प्रत्येक वाक्यात रसिकांना खळखळून हसवणे ही त्याची खासियत आहे. गेल्या तीस वर्षांपासून एक उत्कृष्ठ सोंगाड्या म्हणून त्याने रघुवीर खेडकर सह कांताबाई सातारकर, तुकाराम खेडकर सह पांडुरंग मुळे मांजरवाडीकर, दत्ता महाडीक पुणेकर, चंद्रकांत ढवळपुरीकर,अशा नामांकित तमाशात काम केलंय. काही वर्षे एक नवीन प्रयोग म्हणून व्यावसायिक रंगभूमीकडे ही वळण्याचा त्याने प्रयत्न केला.पुण्यासारख्या शहरात त्याने येऊन आपला ग्रामीण बाज दाखवून तेथील प्रतिभावंत आणि चोखंदळ प्रेक्षकांची मनं जिंकली. पण शहरी भागात तो काय जास्त रमलेला दिसत नाही. गड्या आपला गाव बरा, या मताचा कदाचित तो असावा.ते एक पारंपरिक बाजातील व्यक्तिमत्त्व आहे.म्हणूनच अगदी गण – गवळणीतील मावशी ह्या पात्रा पासून रंगबाजीतील सोंगाड्या, वगातील हवालदार आणि, नोकर अशा विनोदी भूमिका करून रात्र भर प्रेक्षकांना खेळवत ठेवायचे काम फक्त विनोदच करू शकतो.म्हणूनच त्याच्या आई वडिलांनी मोठ्या विचारपूर्वक त्याचे नाव विनोदच ठेवले असावे.असे वाटते.
आंबेगाव तालुक्यातील अवसरीकर ह्या गावाला तमाशा कलेची परंपरा आहे. शंकरराव अवसरीकर, संभा अवसरीकर, शिवा अवसरीकर, वसंत अवसरीकर, कुशाबा अवसरीकर, गेनूभाऊ अवसरीकर,ही नावं सध्या कोणाच्या ऐकण्यात नसली तरी एकेकाळी तमाशा क्षेत्रात या तमाशा कलावंतांनी महाराष्ट्र गाजविला आहे. सोंगाड्या, ढोलकीपटू, सरदार,गायक, नाचे, असे विविध प्रतिभावंत लोककलावंत या अवसरीने साठ ते सत्तरच्या दशकात अथवा त्या ही पुर्वीपासून महाराष्ट्राला दिले आहेत.म्हणजेच वळणाचे पाणी वळणार जाते.हीच गोष्ट आज विनोदसाठी ही लागू पडते.
जातीवंत कलावंत कधी रडत नाही तर लढत असतो.हे विनोदने आपल्या वाईट काळात खरं करून दाखविले. ते कोरोनाच्या काळातील आजही त्या आठवणी जागविल्या तर विनोद ढसा ढसा रडतो. तीस वर्षे रसिकांना हसविणारा विनोद अवसरीकर कोरोनाच्या काळात पार खचून गेला होता. जगावर कोरोनाचे संकट आल्याने सर्वच सांस्कृतिक कार्यक्रमाला बंदी होती. त्यामुळे घर चालायचे कसे याची चिंता होती. घरात वयोवृध्द वडील सुखदेव अवसरीकर (वय ७५) आई भागूबाई (वय६६), तर शेतात दुसऱ्याच्या बांधावर मोलमजुरीला जाणारी पत्नी, आणि तीन मुलीचे उदारनिर्वाह कसा करायचा,. पैशाची आवक पूर्ण बंद होती.डोकं चिनभिन झाले होते.आर्थिक मार्ग सर्व खुंटले होते.त्यातच आईला बीपीचा त्रास असल्याने त्यांना नित्यनियमाने औषध देणे प्राधान्यक्रम होता.जणू काय परमेश्वर या काळात लोकांना हसविणाऱ्या विनोदची मोठ्या आवडीने परीक्षाच घेत होता की काय असे वाटत होते.पण अशा परिस्थितीत तो हरला नाही. “जो दुसऱ्यावर विसंबला, त्याचा कार्यभार बुडाला” या उक्तीप्रमाणे एक दिवस रंगमंचावरचा कलाकार अचानक रस्त्यावर आला.त्याने या कोरोना काळात भर रस्त्यावर फळं भाजीपाल्याचा बाजार मांडला. तमाशाच्या रंगपटावर दूध, दही,लोणी घेवून चला मथुरेच्या बाजाराला..! म्हणणार विनोदला अचानक आपल्या खऱ्या आयुष्यात भाजीपाल्याचा बाजार मांडावा लागला.फळ विकावी लागली.आपल्या जीवनात असे प्रसंग येतील असे जरा सुध्दा त्याला वाटले नसावे. भर लॉकडाऊनमध्ये रस्त्यावर अनावश्यक सेवा सोडली तर एकही गाडी वाटेवर दिसत नसायची. पण त्याच रिकाम्या वाटेकडे विनोद अवसरीकर तमाशातील कोण्या कृष्ण – पेद्याची वाट बघत नव्हता. तर माझा भाजीपाला कोण घेईल का ? अशा मोठ्या आशेने ग्राहकांची वाट बघत बसायचा. तमाशाच्या गाड्या गावात आल्या की लोकं मोठ्या गंमतीने एकेकाळी त्याला बघायला त्याच्या भोवती गराडा घालायचे. मात्र कोरोना काळात त्यालाच दिवसभर शंभर- दोनशे रुपये मिळण्यासाठी रस्त्यावर येणाऱ्या गाड्याची वाट बघत बसायची वेळ आली. पण या संकटाचा त्याने मोठ्या हिमतीने स्वीकार केला.तो कधी डगमगला नाही.
उपहासरूप आणि कोटीरूप ही दोन विनोदाची रूपे विनोद अवसरीकर याच्यात आहेत.ही सर्व वैशिष्ट्ये जरी त्याच्याजवळ असली तरी,केवळ तो एक तमाशा कलावंत असल्याने त्याच्याकडे बघण्याचा दृष्टीकोन इतरांचा वेगळा असेल, पण सर्वसामान्य लोकांपर्यंत आपला विनोद पोहचविण्याची कसब त्याच्याकडे आहे.हे नाकारून चालणार नाही.
सध्या रोजच्या जगण्यात व्यवहाराने माणूस जोडला गेला आहे. सकाळी उठल्या पासून ते रात्री झोपेपर्यंत माणूस व्यवहाराची भाषा करत असतो.कोणी कोणाला फुकट दयायच्या भानगडी पडत नाही.ही रित आता सर्वांकडे रुजू झाली आहे.मग अशा स्थितीत एखादा कलाकार कोरोनाच्या पार्श्वभूमीवर जर स्वखर्चाने प्रबोधन करीत असेल तर नक्की तो चर्चेचा विषय ठरतो.गाडीचे भाडं, पेट्रोलचा खर्च, सोबत सह कलाकारांचा खर्च,वाद्यांचे भाडे, स्वतःच्या खिशातून घालून समाज प्रबोधन करणे किती जिगरीचे म्हणावे लागेल. पण गेल्या १० जानेवारी पासून विनोद अवसरीकर यांनी आंबेगाव तालुक्यातील गावोगावी कोरोना संबंधी जनजागृतीची मोहीम हाती घेतली आहे..सकाळी दूध डेरीत दूध घालायला आलेल्या शेतकऱ्यांना कोरोनासारख्या संसर्गजन्य रोगापासून कसा बचाव करावा.याची महती ही मंडळी सांगत असतात.घरी मरण्यापेक्षा समाज प्रबोधन करीत मेले, तर माझं भाग्यच समजेल. असे विनोद ठासून सांगत आज पांडुरंग गायकवाड, संतोष बत्तीसे, प्रमोद अवसरीकर या सहकाऱ्यांसह गावोगावी जनजागृती करत आहेत. मंचर,शिंगवे,थापलिंग, म्हाळुंगे, अवसरी,पारगाव, चांडवली,कळंब, या पंचक्रोशीतील वड्यावस्ती जाऊन ही मंडळी कोरोनाचे नियम नागरिकांना सांगत असतात. यापासून आपला बचाव कसा करावा.हे आपल्या गाणी बतावणी मधून सांगत असतात. म्हणूनच “मरावे परि, कीर्ति रुपी उरावे.” हे अशा निस्वार्थी कलाकारासाठी सांगावे लागेल.
खरोखर जर कुणाला विनोद अवसरीकर यांच्या पाठीवर कौतुकाची थाप मारायची असेल तर नक्की संपर्क करा. मोबाईल नंबर ८७६६७७१०३६
लेखक – खंडूराज गायकवाड
khandurajgkwd@gmail. com
९८१९०५९३३५