‘आता प्रत्येक पॅकसह एक भातुकलीचं भांडं मोफत’ – फेसबुकवर ‘मधुरा रेसिपी’ची ही पोस्ट बघितली. भातुकली…समस्त महिलावर्गाचा हा जिव्हाळ्याचा विषय आणि लहानपणीचा आवडता छंद, खेळही. भातुकलीचा खेळ खेळले नाही, असे म्हणणारी विरळाच असेल एखादी. सुट्टीच्या दिवशी मैत्रिणींना जमवून भातुकलीचा संसार मांडला जायचा. मग त्यासाठी चणे, फुटाणे, शेंगदाणे आणि कुरकुमुऱ्याचा काहीबाही स्वयंपाक. अगदी घरी आई-आजी करतात त्या स्टाईलने. एखादी जुनी ओढणी साडीसारखी नेसून, पदर खोचून पाककला भरात असायची. या खेळामध्ये फक्त मुलीचं नाहीत तर कधीकधी मुलांचाही सहभाग असायचा. ब्याट बॉल खेळात खेळता छोट्या छोट्या कप बशीमधून खोटा खोटा चहा प्यायला त्यांनाही मजा यायची. काही टारगट मुलं मात्र भातुकलीच्या खेळामध्ये सहभागी झालेल्या मुलांना ‘मुलींमध्ये कोंबडा’ म्हणून हिणवयाचे. दोनतीन तास तरी आरामात हा खेळ चालायचा. भातुकलीचा हा खेळ पाहून आई किंवा घरातील जाणती स्त्री सुखावून जात असे आणि मनोमनी म्हणत ही असे की असाच सुखाचा संसार कर लग्न झाल्यावर.
भातुकलीची भांडी ही सगळी इटुकली पिटुकली. अगदी स्वयंपाकघरातील खऱ्याखुऱ्या भांड्यांसारखी आणि त्यात व्हरायटी पण किती बघा…स्टील, पितळ, चिनीमाती, छोटे छोटे कपबशी- किटलीचा सेट सुद्धा. अशी अनेक प्रकारची भातुकली एका पुठ्ठ्याच्या बॉक्समध्ये बंदिस्त होऊन दुकानातल्या काचेच्या शोरुममध्ये विराजमान झालेली. येणाऱ्याजाणाऱ्यांचे लक्ष वेधून घेण्यासाठी. आता मॉलमधील खेळण्यांच्या दुकानातून आऊटडेटेड झालेली ही खेळणी पुण्याच्या तुळशीबागेत अजूनही बघायला मिळतात. तेथे तर भातुकलीचे अनेक प्रकार- स्वयंपाकाच्या भांड्यांबरोबर विस्मृतीत गेलेला पाणी तापविण्याचा बंब, घंगाळ, हंडा-कळशी वगैरे वगैरे. भातुकलीच्या रूपात हे सारं अजून जपलं आहे. छोटी छोटी भांडी असली तरी स्वयंपाकघरातला सारा पसारा भातुकलीने मांडला. हळूच वा नकळत समस्त स्त्री-जातीला लहाणपणीच शिकवलं की कितीही मोठी झाली, शिकलीस तरी यापासून सुटका नाही आणि हे यायला हवंच. पुढील काही वर्षांत मात्र हे चित्र पालटलं. भातुकलीचा खेळ जाऊन मोबाइल हातात विसावले. ही पिढी मोबाईलच्या गेममध्ये जास्त रमून गेली. मोठी झाली तरी भातुकली काय पण प्रत्यक्ष स्वयंपाकाची बोंबच होती. आता स्वयंपाकाला बाई ठेवली जाऊ लागली. लग्नाची बोलणी होताना ‘स्वयंपाक तर येतो ना?’ हा मुद्याचा प्रश्न विचारावा की न विचारावा, ह्या भ्रमात मुलाची आई पडू लागली. अडीअडचणीला तरी स्वयंपाक यायला हवा; कारण काही झालं तरी हॉटेलच्या पार्सलवर किती दिवस तरुन जाणार. लहानपणी जाणता-अजाणता भातुकलीतून दिला गेलेला हा संदेश मौलिक होता. भातुकली खेळताना न कळत्या वयात घरातील काम स्त्रीचे, तिच्याच जबाबदारीचे असेच संस्कार बाईमनावर झाले. मोबाईलवर गेम खेळणाऱ्या आताच्या पिढीला काय कळणार म्हणा. काही जाहिरातींमधून भावनांचा अचूक मागोवा घेतला जातो. अगदी तसंच ‘मधुरा रेसिपी’च्या पोस्टने लहानपणीच्या आठवणी पुन्हा एकदा स्मरल्या आणि भातुकलीचे महत्त्व अधोरेखित झाले…
पूर्णिमा नार्वेकर
पुष्पक अपार्टमेंट, ब्लॉक नं 203,
भिकाजी लाड मार्ग,
दहिसर फाटक जवळ,
दहिसर (प.),
मुंबई – 400068