कोरोना विषाणूच्‍या त्रासामुळे जिल्‍हा, राज्‍य, देश नव्‍हे तर सारे जग त्रासून गेले आहे. ‘जनता कर्फ्यू’, ‘लॉकडाऊन’, ‘घरातच रहा’ यामुळे अनेक जण नाईलाजाने घरातच आहेत. ज्‍यांना एकांताची सवय आहे, त्‍यांना इतका त्रास होणार नाही, पण अनेकांना या अस्थिर वातावरणाचा मानसिक त्रास होवू शकतो. या परिस्थितीची जाणीव झाल्यामुळे अनेक मानसशास्‍त्रज्ञ, समुपदेशक या क्षेत्रात काम करणा-या संस्‍था स्‍वत:हून पुढे आल्‍या आहेत. मानसिक तणावाला सामोरे जाणा-या व्‍यक्‍तींना मोफत ऑनलाईन समुपदेशन करुन ते धीर देत आहेत.

माणूस हा समाजशील प्राणी आहे. त्‍याला समुहात राहण्‍याची आवड आहे. सध्‍याच्‍या वातावरणामुळे आर्थिक, सामाजिक, मानसिक असे प्रश्‍न निर्माण झाले आहेत, त्‍यामुळे अनेकांच्‍या मनात नकारात्‍मक विचार येतात. विद्याथी्र, नोकरदा महिला, गृहिणी, तरुण, ज्‍येष्‍ठ नागरिक यांना वयोमानाप्रमाणे, परिस्थितीनुसार कमी-अधिक प्रमाणात नैराश्‍य येवू शकते. यावर कशी मात करता येईल, यासाठी वर्तमानपत्रातून, प्रसारमाध्‍यमांतून, सोशल माध्‍यमातून माहिती देणारे लेख, संदेश, व्हिडीओ प्रसारित करण्‍यात येत आहेत. काही समुपदेशकांनी ठराविक वेळेत दूरध्‍वनीवरुन, सोशल मिडीयावरुन लोकांशी संवाद साधून कौतुकास्‍पद उपक्रम सुरु केला आहे. निराशेच्‍या वाटेवरील या व्‍यक्‍तींना सकारात्‍मक वाटेवर आणण्‍याचा हा उपक्रम गौरवास्‍पद आहे.

नागरिकांना अन्‍न–धान्‍य, दूध, भाजीपाला, औषधी या जीवनावश्यक वस्तू जरी सहजतेने मिळत असल्या तरी ‘कोरोना’चा कहर आणखी किती दिवस राहील, याबाबत निश्चितपणे कोणी सांगू शकत नाही. यामुळे नागरिकांमध्‍ये निराशेचे वातावरण निर्माण होवू नये, यासाठी आरोग्‍य यंत्रणेनेही पुढाकार घेतला आहे.

समुपदेशन राज्यातील पहिला उपक्रम- देशात ‘कोरोना’चा शिरकाव झाल्‍यानंतर खबरदारी म्‍हणून पुणे जिल्‍हा प्रशासनाने आवश्‍यक ते उपाय योजण्‍यास सुरुवात केली होती. त्याबाबत 27 फेब्रुवारी रोजी आढावा बैठक घेण्‍यात आली. त्‍यानंतर 4 मार्च रोजी आणि 6 मार्च रोजी व्‍यापक बैठक घेवून कोरोना प्रादुर्भाव झाल्यास जिल्‍हा प्रशासन या आव्‍हानास तोंड देण्‍यासाठी सज्‍ज असल्याचे जाहीर करण्‍यात आले. जिल्‍ह्याचे पालकमंत्री तथा उपमुख्‍यमंत्री अजित पवार, विभागीय आयुक्‍त डॉ. दीपक म्‍हैसेकर, जिल्‍हाधिकारी नवल किशोर राम यांनी वेळोवेळी विविध यंत्रणांच्‍या सज्‍जतेचा आढावा घेतला. पुणे शहरात ‘कोरोना’बाधित व्‍यक्‍ती 9 मार्चला आढळून आल्यानंतर सर्व संभाव्‍य परिस्थिती लक्षात घेवून विविध उपाय योजनांची अंमलबजावणी सुरु केली. याचाच एक भाग म्‍हणून जिल्ह्यातील नागरिकांना मानसिक आधार व समुपदेशन देण्याची यंत्रणाही कार्यान्वित केली.

‘मनसंवाद’ – महाराष्ट्र मानसिक आरोग्य संस्था व मनोविकृती शास्त्र विभागातर्फे ‘मनसंवाद’ हेल्पलाईन क्र. ०२०-२६१२७३३१ ही सर्व सामान्यांसाठी सेवा सुरु करण्यात आली. याचा रोज सरासरी 25 लोक लाभ घेत आहेत. तसेच कोरोना संदर्भातील सर्व शंकाचे निरसन करण्यासाठीही २४ तासांसाठी हेल्पलाईन (क्र. ०२०-१८००२३३४१२० व ०२०-२६१०२५५०) सुरु करण्यात आली. समाजप्रबोधनासाठी वेगवेगळया प्रकारच्‍या मार्गदर्शक पुस्तिका, भित्तीपत्रके तयार करुन वाटण्यात आली.

कर्वे समाज सेवा संस्था येथे मानसिक आरोग्यावरील केंद्र चालविले जाते. येथूनही ऑनलाइन समुपदेशन केंद्र चालविण्यात येत आहे. कर्वे संस्थेचे मानसोपचारतज्ज्ञ मोबाईलवरुन किंवा ऑनलाइन मोफत समुपदेशन करीत असून ते ई -मेलवरही नागरिकांशी संपर्क करीत आहेत. उपक्रमाचे समन्वयक प्रा. चेतन दिवाण यांच्यासह डॉ. संजय कुमावत, डॉ प्रवीण पारगावकर, डॉ. कल्याणी तळवलकर, डॉ. स्नेहा मुलचंदानी हेही लोकांचे समुपदेशन करीत आहेत.

याबरोबरच महाराष्ट्र एज्युकेशन सोसायटीच्या व्यक्तिमत्त्व विकास केंद्राकडूनही मोफत समुपदेशन सेवा देण्‍यात येत आहे. केतकी कुलकर्णी, विशाखा जोगदेव, सुरेखा नंदे, गिरिजा लिखिते हे समुपदेशक नागरिकांशी संवाद साधत आहेत. या शिवाय अनुभूती संस्‍थेच्‍या प्राजक्‍ता अमोल गाडेकर यांच्‍यासारखे अनेक समुपदेशक वैयक्तिक स्‍तरावरुनही फोनवरुन संवाद साधून नागरिकांचा मानसिक तणाव दूर करण्‍यास मदत करत आहेत. बहुतांश सर्व नागरिक घरात असताना त्यांचे मानसिक स्वास्थ्य उत्तम असणे, हे गरजेचे आहे. या साठी विविध समुपदेशक, संस्‍था स्‍वयंस्‍फूर्तीने पुढाकार घेवून समाजसेवा करत आहे, हे आनंददायी आणि कौतुकास्‍पद आहे.

राजेंद्र सरग, जिल्‍हा माहिती अधिकारी, पुणे

विभागीय आयुक्त डॉ.दीपक म्हैसेकर यांची ग्वाही

9 मार्च 2020 रोजी महाराष्ट्रात सर्वप्रथम पुण्यात कोरोनाबाधित पॉझिटिव्ह रुग्ण आढळल्यानंतर शासन व प्रशासन स्तरावर चिंतेची बाब निर्माण झाली होती. दुबईहून विमानाने आलेल्या प्रवाशांमुळे लागण पसरल्याचे लक्षात येताच, त्या प्रवाशांकडून कुठपर्यंत संसर्ग पोहोचला, याचा विद्युतगतीने शोध घेण्यास सुरुवात केली. विभागीय आयुक्त म्हणून डॉ.दीपक म्हैसेकर यांच्यावर मोठी जबाबदारी होती. त्यांनी प्रशासनातील विविध विभागाच्या अधिकाऱ्यांना सोबत घेऊन त्यावर मात करण्यासाठी प्रयत्न सुरु केले. आज या घटनेला सहा आठवडे झाले तरी अव्याहतपणे हे काम सुरु आहे. आता मुंबईनंतर पुणे हे कोरोनाबाधितांचे केंद्र म्हणून ओळखले जाऊ लागले आहे. सध्या सुरु असलेले प्रयत्न आणि भविष्याचे नियोजन यासंबंधी त्यांच्याशी केलेली चर्चा.

1. पुणे शहरात कोरोनाबाधित आणि मृत्यूचे प्रमाण वाढतांना दिसत आहे?

औरंगाबाद जिल्हा रुग्णालय, चिकलठाणा (मिनी घाटी) हे कोवीड १९ रुग्णालय असून येथे आज २७ पॉझिटिव्ह  रुग्णांवर उपचार सुरु आहेत. आम्ही सर्व वैद्यकीय अधिकारी आमच्या सर्व सहकाऱ्यांसोबत गेल्या काही दिवसांपासून युद्धपातळीवर कोरोना संशयितांची तपासणी करत आहोत. सुरवातीला सगळे अहवाल निगेटिव्ह येत असल्याने आम्हाला चांगलं वाटत होतं. पण दि. ३० मार्च रोजी पहिला पॉझिटिव्ह पेशंट आमच्या येथे दाखल झाला आणि त्या दिवसापासून कोरोना युद्धाचा आमचा लढा जास्त खबरदारीने सुरु झाला आहे.

आज घडीला आमच्या रुग्णालयात २४ पॉझिटिव्ह रुग्ण दाखल असून त्या प्रत्येकाला आम्हाला बरं करुन घरी पाठवण्याची इच्छा आहे. आमच्या रुग्णालयातील पहिली पॉझिटिव्ह पेशंट खूप जास्त गंभीर परिस्थितीत दाखल झाली होती. तिच्यावर तातडीने सर्व उपचार करुन तिला मानसिक आधार देत बरं करायचं आव्हान आमच्या येथील सर्व डॉक्टर्स, नर्सेस, आमचे आरोग्य सेवक आम्ही सगळ्यांनी स्वीकारले होते.

आमच्या प्रयत्नांना,धावपळीला  यश आले आणि पाच दिवसांपूर्वी ती रुग्ण बरी होऊन घरी गेली. ही रुग्ण बरी झाली याचा तिच्या कुटुंबियांइतकाच  आनंद आम्हाला आहे. कारण चौदा दिवस रुग्ण पूर्णपणे आमच्या सहवासात असतो. त्याच्या कुटुंबापासून दूर त्याला शारीरिक, मानसिक आधार देताना आमच्याही नकळत आम्ही त्याच्याशी भावनिकदृष्ट्या जोडले जातो. त्यातून तो बरा होऊन घरी जाताना निश्चितच आम्हा सगळ्यांना आनंद होणे स्वाभाविक आहेच, पण जेव्हा रुग्ण, त्याचे नातेवाईक घरी  जाताना आम्हाला डॉक्टर तुमच्या रुपाने देव भेटला, तुम्ही आता आमच्या कुटुंबाचाच एक भाग आहात,  आमच्या प्रयत्नांची ,धावपळीची दखल घेत आपलेपणा व्यक्त करतो, तो क्षण खरोखर खूप समाधानाचा आणि ऊर्जा देणारा असतो, अशा शब्दांत कोरोना रुग्णांना बरं करण्यासाठीच्या लढाईतील एक डॉक्टर पद्मजा अजय सराफ यांनी आपल्या भावना व्यक्त केल्या.

औरंगाबाद सध्या कोरोना रुग्णांच्या संख्येच्या आधारे रेड झोन मध्ये असून त्या पार्श्वभूमीवर येथे  आरोग्य यंत्रणेतील वैद्यकीय अधिकारी, त्यांचे सर्व डॉक्टर्स,नर्सिंग स्टाफ,आरोग्य सेवक आपल्या कर्तव्याला प्राधान्य देत सेवाभावाने रुग्णांची काळजी घेत आहेत.

कोरोनाला रोखण्यात सर्वात जास्त महत्त्वाची भूमिका पार पाडत आहेत, ते डॉक्टर आणि त्यांचे सर्व सहकारी म्हणूनच मुख्यमंत्र्यांनीदेखील त्यांच्या कामाचे महत्त्व लक्षात घेऊन सैनिक म्हणून त्यांचा गौरव केला आहे.या सैनिकांची लढाई ही तितकीच अटीतटीची आणि जीवावर बेतणारी आहे,कारण कोरोना हा संसर्गजन्य विषाणू आहे. पण आज घडीला सर्व डॉक्टर आणि त्यांचा नर्सिंग स्टाफ,आरोग्य यंत्रणेतील प्रत्येकजण रुग्णाला बरं करण्यासाठी स्वतःच्या प्रकृतीची पर्वा न करता झोकून देत काम करत आहे.

विशेष  म्हणजे  कोरोना संसर्ग रोखण्यासाठी लॉकडाऊन  करून संचारबंदीचा आदेश देऊन सर्वांना घरात राहण्याचे आवाहन शासन प्रशासन करत आहे. तर दुसऱ्या बाजूला आपल्या सेवेप्रति कृतीशील निष्ठा ठेवत आरोग्य यंत्रणेतील डॉक्टर,नर्सिंग स्टाफ हे संसर्गाच्या धोकादायक परिस्थितीत ही प्रत्यक्ष रुग्णांच्या थेट संपर्कात राहून त्यांच्यावर उपचार करण्याचे, काळजी घेण्याचे आपले कतर्व्य बजावत आहे. हे करत असताना त्यांना मनापासून  रुग्णाला बरं करण्याचा प्रयत्न असतो त्यासोबत आपल्या घरी जाताना एक सुप्त ताणही त्यांच्या मनावर असतो तो म्हणजे आपल्यामुळे घरच्यांना तर काही होणार नाही ना ही, स्वाभाविक काळजी त्यांना वाटत असते.पण या लढवय्यांचे कुटुंबीय तसेच त्यांना पूर्णपणे पाठिंबा देणारे आहेत.

डॉ.सराफ म्हणाल्या,कोरोना संसर्गाची भीती तुम्हा आम्हा सगळ्यांनाच वाटते आहे. आम्ही तर थेट पॉझिटिव्ह रुग्णांच्या सहवासात 24 तास ड्युटी करुन घरी जातो त्यामुळे आम्हाला आणि आमच्या घरच्यांनाही भीती, काळजी ही आहेच, पण तरीही कोरोनाला हरवण्यासाठी आम्ही बाहेर पडलंच पाहिजे हे ही आमचे कुटुंबीय जाणून आहेत आणि त्यांच्या भावनिक पाठिंबा आणि समंजस सहकार्यामुळेच तर इतक्या चिंताजनक परिस्थितीतही   आम्ही  दवाखान्यात राहून रुग्णांना व्यवस्थितपणे योग्य उपचार देऊ शकत आहे. यामध्ये आमच्या कुटंबियांची भूमिका आणि सहकार्य विशेष आहे हे डॉ.सराफ यांनी आर्वजून सांगितले.

दोन वर्षापासून मिनी घाटी म्हणजेच जिल्हा रुग्णालयात कार्यरत असलेल्या डॉ.सराफ एम.डी.मेडिसीन असून यापूर्वी त्यांना स्वाईन फ्लू या आरोग्य आपत्तीला हाताळण्याचा अनुभव आहे.आपल्या हातून रुग्ण बरा होण्याच्या भावनेतून त्याला उपचार करताना आपोआप मनात एक सकारात्मकता निर्माण होत जाते.त्यातून आपल्याला काम करत राहण्याची क्षमता वाढते.

सुरवातीला काही दिवस आमच्या येथे कोरोना चाचणी करताना स्वॅब घेण्यासाठीचा तणाव होता पण जिल्हा शल्य चिकित्सक डॉ.सुंदर कुलकर्णी यांच्या नेतृत्वाखाली खूप कमी काळात आमच्या टीमने मनातील भीतीवर मात करत कामाचा भाग म्हणून या सर्व जोखमीच्या गोष्टी सहजेतेने हाताळायला सुरवात केली.शिप्टमध्ये आम्ही सर्वजण २४ तास काम करुन येथे दाखल रुग्णांची योग्य पद्धतीने काळजी घेत आहोत. यामध्ये आमचे जिल्हा शल्य चिकित्सक डॉ.सुंदर कुलकर्णी,डॉ.अर्चना भोसले, डॉ.पी.एम.कुलकर्णी, डॉ.प्रेमचंद कांबळे,डॉ.सुनील गायकवाड, डॉ.जावेद, डॉ.बकाल, डॉ.अश्वीन पाटील, डॉ.गोफणे, डॉ.वराडे यांच्यासह आमच्या येथील सर्व नर्सिंग स्टाफ,आरोग्य सेवक यांच्या सगळ्यांच्या एकत्रित प्रयत्नांतून आम्ही आता पर्यंत तेरा रुग्णांना चांगले करुन डिस्चार्ज दिला आहे.

आता रुग्णालयात दाखल रुग्णांवर  उपचार करुन त्यांना चांगले करण्यासाठी आमचे प्रयत्न सुरु आहेत.ते करत असताना  रुग्णांसोबत निर्माण होत जाणारा ऋणानुबंध आणि त्यांच्या तब्बेतीत होणारी सुधारणा हीच आमच्या साठी मोठी गोष्ट असते.समाजात मध्यंतरी डॉक्टरांबद्दल राग व्यक्त करणारे जरासे असुरक्षिततेचे वातावरण होते.त्यानंतर आता या संकट वेळी सर्वत्र शासकीय रुग्णालयांतील डॉक्टर,आरोग्य यंत्रणेबद्दल विश्वासाची आपुलकीची भावना अनुभवायला मिळते आहे, हा निश्चितच चांगला सुखावणारा बदल आहे,  अशा भावना डॉ.सराफ यांनी व्यक्त केल्या.

कोरोनाच्या युद्धाचे प्रत्यक्ष रणांगण असलेल्या दवाखान्यांमध्ये योगदान देणाऱ्या सर्वांची ही प्रातिनिधीक भावना आहे.या युद्धाला जिंकण्यात मोलाचे योगदान देणा-या सर्व डॉक्टर आणि आरोग्य यंत्रणेतील  प्रत्येकाच्या  प्रयत्नाला  यश मिळो…..

शब्दांकन