पुणे- साहित्य रंगभूमी प्रतिष्ठान तर्फे पाच प्रतिभावान रंगभूमी कलाकारांसाठी देण्यात येणारा ‘तेंडूलकर-दुबे स्मृती पुरस्कार’ आज रोजी जाहीर करण्यात आला. 1 लाख रूपयांचा हा वार्षिक पुरस्कार 2018-19 या वर्षासाठी सपन सरण, इश्पिता चक्रबोर्ती, निरंजन पेडणेकर, बिक्रम घोष आणि युगंधर देशपांडे यांना देण्यात येणार आहे.
हा अव्दितीय पुरस्कार देण्याचे प्रतिष्ठानचे हे तेरावे वर्ष असून आजपर्यंत 57 कलाकारांना या पुरस्काराने सन्मानित केले आहे. पहिले तीन वर्ष हा पुरस्कार साहित्य रंगभूमी प्रतिष्ठानचे संस्थापक मधु गानू यांच्या नावाने 7 रंगकर्मींना प्रदान केला गेला. त्यानंतर प्रसिध्द उद्योगपती कै.श्री.विनोद दोशी यांच्या नावाने विनोद आणि सरयु दोशी फाऊंडेशन यांच्या पाठींब्यासह गेली 8 वर्षे हा पुरस्कार प्रदान केला जात होता. गतवर्षीपर्यंत रंगभूमीतील 52 कलाकारांना हा पुरस्कार देण्यात आला होता. प्रतिष्ठानच्यावतीने या वर्षी तेंडूलकर-दुबे यांच्या नावाने देण्यात येणार्या या पुरस्काराने अर्धशतकी ही ‘मॅजीकल फिगर’ गाठली आहे. प्रतिष्ठान तर्फे पुरस्कार मिळालेल्यारंगभूमी कलाकाराची संख्या आता 57 झाली आहे.
गतवर्षीपासून प्रसिध्द नाटककार विजय तेंडूलकर आणि रंगभूमी दिग्दर्शक सत्यदेव दुबे यांच्या नावाने हा पुरस्कार देण्यात येणार आहे. या दोघांनाही प्रतिष्ठानबद्दल आस्था होती आणि त्यांनी प्रतिष्ठानच्या विकासासाठी मार्गदर्शन केले व पाठींबा दिला. युवा रंगकर्मीना विनाअट शिष्यवृत्ती देणे, ही कल्पना तेंडूलकरांचीच होती. केवळ कल्पना देऊन ते थांबले नाहीत तर, त्यांनी त्यासाठी आवश्यक असलेला निधी जमा करण्यास हातभारही लावला. त्यामुळे या दोघांच्या स्मृतीप्रिर्थत्य देण्यात येणार हा पुरस्कार अधिक समर्पक व यथायोग्य ठरतो.
पत्रकारांशी बोलताना प्रतिष्ठानचे कार्यकारी विश्वस्त अशोक कुलकर्णी म्हणाले की, 2003 मध्ये काही कलाकारांनी साहित्य रंगभूमी प्रतिष्ठानची स्थापना केली. कला व कलाकारांना प्रोत्साहन देणे हा प्रतिष्ठानचा उद्देश आहे. कलेच्या क्षेत्रात स्वतःला झोकून देऊन काम करणार्या व कला क्षेत्रातच महत्वाकांक्षी कारकीर्द करू इच्छिणार्यांना प्रतिष्ठान तर्फे हा पुरस्कार देऊन आर्थिक पाठिंबा दिला जातो. या पुरस्कार केवळ महाराष्ट्रातील कलावंतांसाठीच मर्यादित न ठेवता इतरही राज्यातील कलावंतांना याचा लाभ घेता येतो. राजस्थानच्या इस्पिता आणि दिल्लीच्या बिक्रम घोष यांना ही शिष्यवृत्ती देऊन स्पष्ट केले आहे.
या पुरस्काराची 1 लाख रूपयांची रक्कम कलाकारांना 12 धनादेशांव्दारे दिली जाते. यामुळे कार्यपध्दतीमधील कुठेही दिरंगाई न होता कलाकारांना मासिक खर्चासाठी हातभार मिळतो. हा पुरस्कार विनाअट प्रदान करण्यात येतो, हे याचे मुख्य वैशिष्ट आहे. तसेच यासाठी कोणतीही अर्ज, निमंत्रण किंवा निवड-प्रक्रिया अशा गोष्टी नसतात. आपल्या कलेच्या प्रति समर्पितवृत्तीने काम करण्याची इच्छा व सक्रीय सहभाग असणारे, नाट्य चळवळीत कार्यरत असणारे कलाकार या पुरस्कारासाठी पात्र ठरतात.
नाट्यसृष्टीत महत्वाचे काम करणार्यांना मदत म्हणून हा पुरस्कार दिला जातो. ही पुरस्काराची रक्कम खर्च करण्यास संस्थे तर्फे कोणतीही मर्यादा नसून कलाकार आपल्या इच्छेनुसार ही रक्कम खर्च करू शकतात.
तीन वर्षापासून प्रतिष्ठानने प्रकाशन क्षेत्रातही पाऊल टाकले आहे. 2015 मध्ये प्रतिष्ठानने ‘अजून तेंडूलकर’ (मराठी) संपादिका रेखा साने इनामदार व ‘द सिन्स वी मेड’ (इंग्रजी) संपादिका शांता गोखले ही दोन पुस्तके प्रकाशित करण्यासाठी हातभार लावला आहे. या बरोबरच प्रतिष्ठानच्यावतीने दोन वैयक्तिक रंगभूमी निर्मिती संस्थांना आर्थिक पाठींबा दिला असून रंगभूमीतील जेष्ठ्य आणि गरजू कलावंतांसाठी वैद्यकीय सेवांसाठी आर्थिक मदतही केली जाते.
‘तेंडूलकर-दुबे’ पुरस्कार जेष्ठ्य नाट्यकर्मी समीक बंडोपाध्याय यांच्या हस्ते देण्यात येणार आहे. हा औपचारीक कार्यक्रम रविवार, दि.18 फेब्रुवारी 2018 रोजी घरकुल लॉन्स्, म्हात्रे पुलाजवळ येथे संध्याकाळी 7 वाजता होणार आहे.
* अधिक माहितीसाठी संपर्कः अशोक कुलकर्णी, कार्यकारी विश्वस्त, साहित्य रंगभूमी प्रतिष्ठान, 9423002026.
सपन सरण (9833681807), इश्पिता चक्रबोर्ती (9717591363), निरंजन पेडणेकर (7350641234), बिक्रम घोष (9811392916), युगंधर देशपांडे (8698905780).
