पुणे –
केवळ सरकारेच नव्हे, तर कलाप्रेमी जनतेच्या मनातदेखील कलाविश्वाबाबत नेमके धोरण नाही. त्यामुळेच, कला क्षेत्रात नेमके काय योगदान द्यायचे, आपले आयुष्य समृद्ध करण्यासाठी कलेचा कसा वापर करायचा, कलेच्या माध्यमातून करिअरच्या वाटा कशा शोधायच्या, अशा प्रश्नांबाबत संभ्रमावस्था आहे. परिणामी, कलाविश्वाची ‘खिचडी’ झाली आहे, अशी खंत ज्येष्ठ चित्रकर्मी प्रभाकर कोलते यांनी व्यक्त केली. पुणे बिनाले या उपक्रमांतर्गत कोलते यांच्या व्याख्यानाचे आयोजन करण्यात आले होते. त्या वेळी त्यांनी चित्रकला, शिक्षण आणि आपण या विषयावर सर्वंकष संवाद साधला. बिनालेचे व्यवस्थापकीय संचालक डॉ. किरण शिंदे यांनी प्रास्ताविक केले. डॉ. सुजाता धारप यांनी श्री. कोलते यांच्याशी संवाद साधला. बिनालेच्या समितीचे सदस्य इंद्रनील यांनी आभार मानले. या उपक्रमाला कलाप्रेमींनी उत्स्फूर्त प्रतिसाद दिला. समाजात कलादृष्टी विकसित करण्यासाठी डॉ. विश्वजित कदम, वर्षा चोरडिया यांच्या पुढाकाराने पुणे बिनालेची स्थापना करण्यात आली आहे. जानेवारी २०१७ मध्ये तिसरा बिनाले महोत्सव रंगणार आहे. संपूर्ण शहराला सहभागी करून घेत बिनालेमध्ये कलाविषयक विविध आविष्कार घडविण्यात येतील. सध्या पुणे महापालिकेचा स्पीकिंग वॉल हा उपक्रम पुणे बिनाले कार्यान्वित करीत आहे. त्या अंतर्गत संपूर्ण शहरातील सार्वजनिक ठिकाणी भिंतींवरील कलेच्या माध्यमातून सुशोभीकरण करण्यात येणार आहे. बिनालेच्या उपक्रमाचा प्रारंभ कोलते यांच्याशी संवादाने करण्यात आली. या प्रसंगी कोलते म्हणाले की, कला नेमकी कशासाठी हेच आपल्याला ठाऊक नाही. माणसाच्या अभिव्यक्ती आणि भावविश्वाचा हुंकार कलेतून घडतो. मात्र, त्या विषयी आपण जागरूक नाही. शिक्षणापासून कुटुंब, समाजव्यवस्थेमध्ये कलेविषयी अनास्था आहे. आपल्याकडील कला गॅलरी ओस पडल्या असून कलाठेव्याला वाळली लागत आहे. दुसरीकडे, फ्रान्समध्ये कलाविष्कार पाहण्यासाठी रांगा लावल्या जातात. त्यामुळेच, तेथील समाज समृद्ध व प्रगल्भ आहे. कलेतील करिअरविषयी सांगताना कोलते म्हणाले की, आधुनिक काळामध्ये कलेचा अर्थार्जन-करिअर अशा संकल्पनांशी संदर्भ जोडला गेला. खरे तर आत्मानंदासाठी कला, हेच मुख्य सूत्र आहे. पण, त्याचे व्यावसायिक आविष्कार ब्रिटिशांनी शोधून काढला. त्यात गैर असे काहीच नाही. पण, त्यामधील मूळ कलेच्या गाभ्याला धक्का लावणे मला पसंत नाही. कलेचे व्यावसायिकरण व कलेचा मांडलेला बाजार, यामधील तफावत आपण ओळखली पाहिजे. तसेच, बाजारीकरणाला मोह टाळला पाहिजे. कलेविषयी समाजाच्या कर्तव्याबाबत कोलते यांनी परखड भाष्य केले. सर्व काही सरकारनेच करावे, अशा मानसिकतेमधून कला कधीच वृद्धिंगत होणार नाही. कलेला राष्ट्रीय संपत्ती म्हणून आपण दर्जा देतो का, युरोपीयांप्रमाणे कलासंपदेच्या ठेव्यासाठी युद्ध लढून प्राणांची आहुती देण्याची तयारी आपली आहे का, की केवळ फावल्या वेळचा उद्योग, म्हणून आपण कलेकडे पाहतो, याचा समाजाने गांभीर्याने विचार करावा लागेल. चंगळवादी संस्कृतीमध्ये चिरंतन आनंदानुभव घ्यायचा असेल, तर कलेच्या आश्रयाला जाण्याशिवाय पर्याय नाही, असेही कोलते यांनी स्पष्ट केले. ………….
चौकट – कलेचीच भाषा आत्मसात करावी प्रभाकर कोलते यांनी जे. जे. इन्स्टिट्यूटमध्ये दोन दशकांहून अधिक काळ अध्यापन केले आहे. तसेच, त्यांनी देशोदेशीच्या कलामहोत्सवांमधून चिंतन केले आहे. त्याचा संदर्भ देत कलाशिक्षणाबाबत कोलते म्हणाले की, कलेचे अध्ययन करताना कलेच्याच भाषेतून ते आत्मसात करणे आवश्यक आहे. तसेच, विचारदेखील कलेच्याच भाषेतून केला जाणे अपेक्षित आहे. प्रत्येक टप्प्यावर कलाविचारालाच प्राधान्य दिले पाहिजे. संगीत, शिल्पकलेसह इतरही इंद्रियांच्या माध्यमातून घेतला जाणारा रसास्वाद चित्रकलेशी कसा जोडता येईल, याचा विचार कलावंतांनी करणे गरजेचे आहे. जेजेसारख्या सर्वोत्तम संस्थेतून कलेची ही भाषा आत्मसात केल्यानंतर पुढे अनेकविध बहाणेबाजी करीत तद्दन बाजारू कलाविष्कार घडविण्यात धन्यता मानलीत, तर तो सर्वंच घटकांचा अपमान आहे. दुर्दैवाने आज सर्वंच कला क्षेत्रात हेच घडते आहे, अशी टीकाही कोलते यांनी केली.
