मायग्रेन (Migraine) ही एक सामान्य आरोग्य समस्या आहे जी जगातील प्रत्येक सातव्या व्यक्तीस प्रभावित करते. पुरुषांपेक्षा स्त्रियांमध्ये मायग्रेन तीन पटीने अधिक सामान्य आहे.
जेव्हा एखाद्या व्यक्तीला मायग्रेन असतो तेव्हा एखाद्या व्यक्तीला डोक्याच्या एका बाजूला तीक्ष्ण किंवा मध्यम डोकेदुखीचा अनुभव येतो. ही डोकेदुखी (Headaches) 4-72 तास टिकते. या दरम्यान व्यक्तीला मळमळ, उलट्या, चक्कर येणे, प्रकाश सहन न होणे आणि मोठा आवाज यासारख्या समस्या उद्भवतात.
आरोग्य तज्ज्ञांच्या मते, ‘मायग्रेन हा न्यूरोलॉजिकल (Neurological) आजार आहे. ज्या लोकांना मायग्रेनची समस्या आहे, त्यांना महिन्यातून अनेक वेळा मायग्रेनचा त्रास होऊ शकतो. मायग्रेनची काही जुनी प्रकरणे देखील आहेत ज्यात व्यक्तीला महिन्याच्या 15 दिवसांपेक्षा जास्त काळ डोकेदुखी असू शकते.
मायग्रेन कशामुळे होऊ शकते? –
चीज, अल्कोहोल (Alcohol), चॉकलेट, नट, प्रक्रिया केलेले पदार्थ, विशिष्ट गंध, तेजस्वी प्रकाश, झोपेचा त्रास, मासिक पाळी, रजोनिवृत्ती, प्रवास, हवामानातील बदल आणि तणाव या सर्वांमुळे मायग्रेनचा त्रास होऊ शकतो.
मायग्रेनचे चार टप्पे –
मायग्रेनचे चार टप्पे असतात. प्रोड्रोम फेज (Prodrome phase) नावाचा पहिला टप्पा डोकेदुखी सुरू होण्याच्या काही तास आधी सुरू होतो. या दरम्यान व्यक्ती चिडचिड आणि उदास होईल. त्याला पुन्हा पुन्हा जांभई येईल आणि त्याची खाण्यापिण्याची इच्छा वाढेल.
दुसरा टप्पा ऑरा फेज आहे ज्यामध्ये एखाद्या व्यक्तीला त्याच्या डोळ्यांसमोर प्रकाशाच्या तिरक्या रेषा दिसतात. याला डोळे आंधळे करणे म्हणतात. या दरम्यान, व्यक्तीला असे वाटते की त्याचे शरीर सुन्न झाले आहे आणि त्यात मुंग्या आल्या आहेत.
तिसरा टप्पा म्हणजे डोकेदुखीचा टप्पा जो 4-72 तास टिकतो आणि चौथा टप्पा म्हणजे मायग्रेन हँगआउट टप्पा (Migraine hangout stage) ज्यामध्ये व्यक्ती सामान्यतः अस्वस्थ, चिडचिड आणि गोंधळलेली असते.
डॉक्टरांच्या म्हणण्यानुसार, ‘महिलांना मासिक पाळी दरम्यान मायग्रेन होऊ शकतो कारण या काळात इस्ट्रोजेन हार्मोन कमी होते. दोन तृतीयांश प्रकरणांमध्ये, रजोनिवृत्तीनंतर मायग्रेन कमी होतो. पण काही रुग्णांमध्ये रजोनिवृत्तीनंतरही ते सुरू होऊ शकते.’
मुलांनाही मायग्रेन होतो –
लहान मुलांमध्येही मायग्रेनची समस्या उद्भवू शकते. मुलांमध्ये मायग्रेन डोकेदुखीसह नसतात, परंतु त्यांना उलट्या होतात किंवा पोटशूळ होतो. अगदी लहान मुलांमध्ये, पोटशूळ हे मायग्रेनचे पहिले लक्षण असू शकते. जर पालकांपैकी एखाद्याला मायग्रेनचा त्रास होत असेल तर त्यांच्या मुलास हा त्रास होण्याची शक्यता 50 टक्क्यांपर्यंत वाढते. दुसरीकडे, आई-वडील दोघांनाही मायग्रेनची समस्या असल्यास, मुलामध्ये मायग्रेनचा धोका 75 टक्क्यांनी वाढतो.
बचाव कसा करायचा? –
डॉक्टर म्हणतात की मायग्रेन ही धोकादायक समस्या नाही, पण काही उपायांनी याला प्रतिबंध करता येतो. यामध्ये धूम्रपान सोडणे, अल्कोहोलपासून दूर राहणे, जास्त प्रमाणात कॅफिन कमी करणे आणि मायग्रेनने पीडित महिलांनी गर्भनिरोधक गोळ्या टाळणे यांचा समावेश होतो.
औषधांशिवायही मायग्रेन थांबवता येतो, असे त्यांचे म्हणणे आहे. यामध्ये दीर्घ श्वास घेणे आणि योगासने करणे समाविष्ट आहे. शरीराला पुरेशी विश्रांती देऊनही मायग्रेन टाळता येऊ शकतो.
