भाषेला अभिजात दर्जा मिळणे म्हणजे त्या भाषेचा सांस्कृतिक, ऐतिहासिक, आणि साहित्यिक दृष्टिकोनातून अत्यंत महत्त्वपूर्ण असा दर्जा मान्य करणे होय. भारत सरकारने काही भाषा अभिजात भाषांच्या यादीत समाविष्ट केल्या आहेत, आणि त्याला एक विशिष्ट महत्त्व प्राप्त होते.
अभिजात भाषेची व्याख्या
भाषेला अभिजात दर्जा मिळण्यासाठी काही विशिष्ट निकष पूर्ण करावे लागतात. सर्वप्रथम, ती भाषा अत्यंत प्राचीन असावी आणि तिचे ऐतिहासिक महत्व असावे. ती भाषा इतर भाषांच्या विकासात योगदान दिलेली असावी. तसेच, त्या भाषेतील साहित्यिक संपदा अत्यंत वैविध्यपूर्ण असावी, आणि ते साहित्य किमान १५०० ते २००० वर्षांपूर्वीचे असावे.
त्याशिवाय, ती भाषा सध्याच्या बोलीभाषांपासून वेगळी असावी, म्हणजेच ती आजच्या लोकांच्या दैनंदिन वापरात नसली, तरीही तिचे सांस्कृतिक महत्त्व अबाधित असेल. यामुळे भाषेला एक ऐतिहासिक ठेवा मानले जाते, जो काळाच्या ओघातही जतन करण्यासाठी सरकार प्रयत्नशील असते.
अभिजात भाषांना मिळणारे फायदे
एकदा एखाद्या भाषेला अभिजात दर्जा मिळाल्यावर त्या भाषेसाठी अनेक फायदे मिळतात. त्या भाषेच्या संशोधनासाठी विशेष निधी उपलब्ध होतो, आणि भाषाशास्त्रज्ञ व साहित्यिक त्या भाषेवर विस्तृत संशोधन करू शकतात. त्या भाषेतील साहित्य, लेखन, आणि इतर दस्तऐवजांचे अनुवाद, प्रकाशन, आणि पुनर्प्रकाशन करणे शक्य होते.
त्याचबरोबर, विद्यापीठे आणि इतर शिक्षण संस्थांमध्ये त्या भाषेच्या अभ्यासासाठी विशेष विभाग स्थापन करता येतात. यामुळे भाषेच्या अध्ययन आणि संशोधनाला नवीन दिशा मिळते, आणि ती भाषा पुढच्या पिढ्यांसाठी जतन होते.
भारतातील अभिजात भाषा
भारतात सध्या सहा भाषांना अभिजात भाषेचा दर्जा मिळाला आहे. त्यात तमिळ (२००४), संस्कृत (२००५), कन्नड (२००८), तेलगू (२००८), मल्याळम (२०१३), आणि ओडिया (२०१४) या भाषांचा समावेश आहे. या भाषांना अभिजात दर्जा मिळाल्यामुळे त्यांच्या सांस्कृतिक आणि साहित्यिक वारशाचे संवर्धन होण्यास मोठे योगदान मिळाले आहे.
भाषेच्या अभिजाततेचा सामाजिक प्रभाव
भाषेला अभिजात दर्जा मिळाल्यामुळे ती भाषा समाजाच्या दृष्टिकोनातून विशेष मानली जाते. त्यातील साहित्य आणि लेखन अनेकांच्या जीवनाचा भाग बनतो, आणि त्यातून विचारांचा प्रवाह देखील विकसित होतो. भाषा फक्त संवादाचे माध्यम नसते, तर ती संस्कृतीचा एक महत्त्वाचा घटक असते. जेव्हा भाषेला अभिजात दर्जा मिळतो, तेव्हा त्या भाषेतून जन्मलेली संस्कृती, तिचे तत्त्वज्ञान आणि विचार अधिक ठळकपणे समाजासमोर येतात.
अशा प्रकारे, भाषेला अभिजात दर्जा मिळणे म्हणजे त्या भाषेच्या ऐतिहासिक, सांस्कृतिक आणि साहित्यिक मूल्याचे मान्यकरण होय. त्यामुळे ती भाषा जतन होते, तिचा अभ्यास वाढतो आणि तिच्या वारशाचे संवर्धन होण्यासाठी सरकारकडून आणि समाजाकडून प्रयत्न केले जातात.
आपल्या मराठी भाषेला आज हा मान मिळतोय.. आज आपल्या सर्वांसाठी हा एक ऐतिहासिक दिवस आहे.
