पुणे: ऐच्छिक व वारंवार रक्तदान करण्यास उत्तेजन देण्यासाठी, तसेच ट्रान्सफ्युजन ट्रान्समिटेड इन्फेक्शन्स (टीटीआय) यांचा प्रसार रोखण्यासठी रक्त तपासणीमध्ये सुरक्षित प्रक्रिया व तंत्रज्ञान यांचा वापर करण्याची आवश्यकता अधोरेखित करण्यासाठी दरवर्षी 14 जून हा दिवस जागतिक रक्तदाता दिन म्हणून साजरा केला जातो.
रुग्णांना सुरक्षित रक्त उपलब्ध होण्याचे महत्त्व स्पष्ट होण्यासाठी, जनकल्याण ब्लड बँकेने शहरात गोलमेज परिषदेचे आयोजन केले होते. टीटीआयचा संसर्ग झाल्यास त्यांच्या उपचारासाठी येणाऱ्या खर्चामुळे आरोग्य यंत्रणेवर लक्षणीय ताण येतो, याबद्दल जागृती करण्याबाबतही परिषदेत सविस्तर चर्चा करण्यात आली. जनकल्याण ब्लड बँकेचे संचालक डॉ. अतुल कुलकर्णी, रॉश डायग्नॉस्टिक्स इंडियाचे व्यवस्थापकीय संचालक डॉ. श्रवण सुब्रमण्यम व रॉश डायग्नॉस्टिक्स इंडियाचे मेडिकल व सायण्टिफिक अफेअर्स हेड डॉ. संदीप सेवलीकर यांनी मीडियाशी संवाद साधताना सुरक्षित ब्लड ट्रान्सफ्युजनवर चर्चा केली.
‘महाराष्ट्रातील रक्तविषयक सुरक्षितता व ट्रान्सफ्युजन ट्रान्समिटेड इन्फेक्शन्सचा प्रतिबंध’ यावरील अहवालाच्या मते, महाराष्ट्रातील डोनरमध्ये दिसून येणाऱ्या टीटीआयमध्ये एचबीव्ही व एचआयव्ही यांचे प्रमाण देशातील सरासरीपेक्षा अधिक आहे. नाकोच्या नव्या अहवालानुसार, 2018-19 मध्ये ब्लड ट्रान्सफ्युजनमुळे एचआयव्हीचा संसर्ग झालेल्या केसेसमध्ये महाराष्ट्राचे प्रमाण 13% होते व 169 संसर्ग झाला.
सर्व सहभागींनी ऐच्छिक रक्तदान करण्याला उत्तेजन देण्याची गरज नमूद केली. यामुळे, टीटीआयचा धोका कमी केला जाऊ शकतो. महाराष्ट्रातील सर्व ब्लड बँकांमध्ये एनएटी टेस्टिंगसारख्या आधुनिक रक्त तपासणी पद्धती अवलंबण्यावरही भर देण्यात आला. भारतात अंदाजे 2,500 ब्लड बँक आहेत व त्यातील केवळ 2-3% एनएटी टेस्टिंग करतात. देशातील व राज्यातील अनेक रुग्णालये/ब्लड बँक यांनी एनएटी तपासणी प्रक्रिया राबवलेली नाही.
ट्रान्सफ्युजनसाठी रक्ताचा तुटवडा असणाऱ्या भारतातील रुग्ण अशा संसर्गाला बळी पडण्याची शक्यता असते. चर्चेदरम्यान, एनएटीची शिफारस करण्यात आली, कारण त्यामुळे इन्फेक्टिंग ऑरगॅनिझमच्या जेनेटिक मटेरिअलचे (आरएनए व डीएनए) किंवा एचआयव्ही, हिपेटायटिस बी व हिपेटायटिस सी अशा विषाणूंचे थेट निदान केले जाते. डॉ. संदीप सेवलीकर यांच्या मते, “दान केलेल्या रक्तातील संसर्ग शोधण्यासाठी ही सर्वात संवेदनशील पद्धत आहे आणि ती सध्या जगभर उपलब्ध आहे. त्यामुळे विंडो पिरिएड – जेव्हा रुग्णाला संसर्ग होतो व जेव्हा चाचणी सकारात्मक निकाल दाखवते यादरम्यानचा कालावधी – कमी केला जातो. एनएटीसाठी विंडो पिरिएड कमी असल्याचे विचारात घेता, एनएटी-टेस्टेड रक्त मिळालेल्या रुग्णांमध्ये टीटीआयचे प्रमाण कमी होऊ शकते.”
डॉ. अतुल कुलकर्णी यांनी सांगितले, “ब्लड ट्रान्सफ्युजन हा इमर्जन्सी मेडिकल केअरचा महत्त्वाचा घटक आहे. इमर्जन्सीच्या वेळी पुरेसा रक्तपुरवठा होण्यासाठी सुनियोजित ब्लड ट्रान्सफ्युजन सेवेची गरज असते. यासाठी हे संपूर्ण क्षेत्र व विनामूल्य ऐच्छिक रक्तदानाची तयारी असणारे डोनर यांच्या वर्षभरातील सहयोगामुळेच हे केवळ शक्य होऊ शकते. सर्वांना सर्वंकष आरोग्यसेवा द्यायची असले तर प्रत्येक व्यक्तीला सुरक्षित व दर्जेदार रक्ताचा पुरवठा होणे गरजेचे असते. जनकल्याणमध्ये आम्ही एनएटी टेस्टिंगमुळे 70 महिन्यांत 111 जणांचे आयुष्य टीटीआयपासून वाचवू शकलो, ही समाधानाची बाब आहे.”
डॉ. श्रवण सुब्रमण्यम यांनी सांगितले, “सुरक्षित व सहज उपलब्ध होईल असे रक्त व रक्तविषयक उत्पादने पुरवू शकतील अशा सुसंयोजित ब्लड ट्रान्सफ्युजन सर्व्हिसचा (बीटीएस) प्रभावी क्लिनिकल वापर करणे सर्वप्रथम गरजेचे आहे. रॉशमध्ये आम्ही टीटीआयच्या संसर्गाच्या दृष्टीने, जगभर स्वीकारले जाणारे एनएटी टेस्टिंग भारतातील रुग्णांसाठीही उपलब्ध झाले पाहिजे, हे ओळखले आहे. जगभर 20% देशांनी एनएटी टेस्टिंग सक्तीचे केले आहे. सक्षम डायग्नॉस्टिक्समुळे आपल्याला सुरक्षित रक्तपुरवठा करून सुरक्षित केले जाते व यामुळे रुग्णांना त्यांच्या अन्य आजारांवर उपचार करण्यावर लक्ष केंद्रित करता येते.”
ब्लड ट्रान्सफ्युजन हा रुग्ण व्यवस्थापनातील महत्त्वाचा पैलू आहे. ब्लड ट्रान्सफ्युजन ब्लड ट्रान्सफ्युजनमधील गुंतागुंतीमुळे एचआयव्ही, हिपेटायटिस बी (एचबीव्ही) व हिपेटायटिस सी (एचसीव्ही) अशा टीटीआयची लागण होऊ शकते.
जनकल्याण ब्लड बँक
जेकेआरपी ही आता ब्लड सर्व्हिससाठी नावाजली जात असून, ती नावाप्रमाणेच “लोकांच्या कल्याणा”साठी रक्त या महत्त्वाच्या विषयावर गेली 30 वर्षे कार्यरत आहे. ऐच्छिक रक्तदान चळवळीमध्ये ही ब्लड बँक जवळजवळ 30 वर्षे आघाडीवर आहे. पुणे विभागातील रुग्णांच्या सुरक्षित रक्तविषयक गरजा पूर्ण करण्यासाठी 1983 मध्ये जेकेआरपीची स्थापना करण्यात आली. त्यानंतर ब्लड बँकेने विश्वासार्ह व अवलंबण्यायोग्य ब्लड बँक म्हणून प्रतिष्ठा मिळवली. विविध क्षेत्रांतील व स्वयंसेवी कार्यकर्त्यांचा सहभाग असणारे वश्वस्त पब्लिक चॅरिटेबल ट्रस्टद्वारे ही ब्लड बँक चालवतात.
रॉश डायग्नॉस्टिक्स इंडिया
रॉश डायग्नॉस्टिक्स इंडिया प्रा. लि.ची स्थापना 2002 मध्ये झाली व कार्यालये चेन्नई, दिल्ली, कोलकाता व मुंबई येथे असून एकूण कर्मचारी 400 आहेत. आमच्या वैविध्यपूर्ण डायग्नॉस्टिक चाचण्या व व्यवस्था एकात्मिक आरोग्यसेवा सुविधांमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावतात आणि लवकरच्या टप्प्यात निदान, टारगेटेड स्क्रीनिंग, आजाराचे मूल्यमापन व देखरेख यांचा समावेश करतात. रॉश डायग्नॉस्टिक्स इंडियाचे उद्दिष्ट “रुग्णांना नंतर ज्याची आवश्यकता भासेल ते आत्ताच करणे” हे आहे आणि त्यामुळेच देशाच्या भविष्यातील आरोग्यसेवा गरजांसाठी तयारी केली जाते.
