भारतातील पावसाळा हा अनेक मोठ्या आणि विस्तृत प्रक्रियांनी बनलेला असतो. मे-जून महिन्यात भारतीय द्वीपकल्प उष्णता तापू लागते, तर अरबी समुद्र आणि बंगालच्या उपसागराच्या आसपास आणि दक्षिणेकडील तापमान तुलनेने कमी असते. तापमानातील या फरकामुळे समुद्रातील पाण्याचे ढग जड होतात. ते प्रमाणाने उत्तर भारताकडे जातात आणि तिथे जाताना संपूर्ण भारतात पाऊस पडतो, याला मान्सून पाऊस म्हणतात.मान्सून आणि प्री मान्सून कधी होतो?भारतीय द्वीपकल्पात प्री मान्सून पाऊस उत्तरेकडील भागांत आधी येतो आणि प्रथम निघून ही जातो. उत्तर भारतात जून महिन्याला मान्सूनपूर्व हंगाम म्हणतात. मान्सून केरळ आणि ईशान्य भारतात आधी दाखल होतो. पण महिनाअखेरीस मान्सून लवकरच उत्तर भारतात पोहोचतो. पण मान्सून आणि प्री मान्सून पावसाच्या वैशिष्ट्यांमध्ये काही फरक आहे.
प्री मॉन्सूनची वैशिष्ट्येप्री मान्सून पाऊस वैशिष्ट्य म्हणजे उष्णता आणि आर्द्रता. ही अस्वस्थता दिवसभर आणि रात्रभर राहते. मात्र जोरदार वाऱ्यांमुळे उष्णतेपासून काहीसा दिलासा मिळतो. पण पावसाळ्यात वारे आणि लांब पावसामुळे तापमानात घट होते. याशिवाय ढग आणि त्यांच्या प्रवाहातही मोठा फरक आहे. मान्सूनपूर्व ढग वरच्या दिशेने सरकतात आणि सहसा फक्त संध्याकाळी पाऊस पडतो.ढगांचा फरकजिथे प्री मॉन्सून ढग वरच्या दिशेने सरकतात आणि जास्त तापमानात तयार होतात. तर मान्सूनचे ढग हे एका ठिकाणाहून दुस-या ठिकाणी पसरलेले स्तरित ढग असतात. या थरांमध्ये उच्च आर्द्रता असते. मान्सूनपूर्व पाऊस जोरदार आणि तीव्र असतो, जो एक-दोन दिवसांत संपतो. त्याच वेळी, मान्सूनच्या पावसाची पाळी लांब असते आणि हा पाऊसही वारंवार पडतो.
वेळेतील फरकदोन्ही प्रकारचे पाऊस एकत्र दिसत नाहीत. मान्सूनचा पाऊस दिवसाच्या कोणत्याही वेळी येऊ शकतो. पण प्री मान्सून दुपारनंतर किंवा संध्याकाळीच येतो. याशिवाय दोन्ही पावसात वाऱ्याचा फरक आहे. प्री मान्सून पाऊस म्हणजे सोसाट्याच्या वाऱ्यांमुळे होणारे धुळीचे वादळ.वार्याचं अंतरउष्णता आणि तापमानात जास्त फरक असल्याने, मान्सून सुरू होण्यापूर्वी समुद्र आणि जमिनीवरील वारे अधिक जोर देतात, ज्यामुळे आर्द्रता आणि ढगाळ परिस्थिती निर्माण होते. पण पावसाळ्यात असे वारे ठळकपणे दिसत नाहीत. होय, अनेक वेळा मान्सूनमुळे निर्माण झालेल्या चक्रीवादळाचे जोरदार वारे नक्कीच पाहायला मिळतात.
वार्याचं अंतरउष्णता आणि तापमानात जास्त फरक असल्याने, मान्सून सुरू होण्यापूर्वी समुद्र आणि जमिनीवरील वारे अधिक जोर देतात, ज्यामुळे आर्द्रता आणि ढगाळ परिस्थिती निर्माण होते. पण पावसाळ्यात असे वारे ठळकपणे दिसत नाहीत. होय, अनेक वेळा मान्सूनमुळे निर्माण झालेल्या चक्रीवादळाचे जोरदार वारे नक्कीच पाहायला मिळतात.
म्हटल्याप्रमाणे प्री मान्सून पाऊस हा केवळ मर्यादित क्षेत्रात स्थानिक पावसासारखा असतो. परंतु मान्सूनचा पाऊस बराच मोठा भाग व्यापतो आणि या काळात संपूर्ण परिसरात एकसारखे हवामान असते.
कृषीप्रधान देश असल्याने, भारतातील लोक मान्सूनच्या पावसाची अधिक वाट पाहतात कारण मान्सूनच्या पावसाचा कोटा पूर्ण होतो की नाही यावर पुढील वर्षाची संपूर्ण अर्थव्यवस्था अवलंबून असते.
