जगात कोरोना विषाणूने प्रवेश केला त्याला एक वर्ष झाले असताना त्याचा नायनाट करणारे औषधही तयार झाले आहे. बुधवारी ब्रिटनने अमेरिकी कंपनी फायझर आणि जर्मनीची कंपनी बायाेएनटेकने संयुक्तपणे तयार केलेल्या कोरोना लसीच्या आपत्कालीन वापरास परवानगी दिली. तीन टप्प्यांतील चाचण्या पूर्ण करणाऱ्या लसीला मंजुरी देणारा ब्रिटन पहिला देश ठरला आहे. ब्रिटिश पंतप्रधान बोरिस जॉन्सन म्हणाले, ही लस अनेक जीव वाचवण्यासोबतच परिस्थिती सुधारण्यास मदत करेल. आरोग्यमंत्री मॅट हॅन्कॉक म्हणाले, ख्रिसमसपूर्वी म्हणजे पुढील आठवड्यापासूनच ८ लाख डोससह ब्रिटन सामान्य नागरिकांना डोस देणे सुरू करेल. फायझर कंपनी बेल्जियममध्ये लस तयार करत आहे. तेथून नवीन वर्षात एक कोटीहून अधिक डोसचा ब्रिटनला पुरवठा केला जाणार आहे.
> ब्रिटनमध्ये २२४ वर्षांनंतर एखाद्या महामारीची लस सर्वप्रथम दिली जाईल. १७९६ मध्ये कांजण्यांची लस सर्वप्रथम देण्यात आली होती. त्यानंतर युरोपातील देश आशिया किंवा आफ्रिकी देशांत लसीचा दुष्परिणाम पाहूनच परवानगी देत आहेत.
> १० वर्षांत तयार होणारी लस १० महिन्यांत कशी तयार झाली? कुठला शॉर्टकट वापरण्यात आला?
यापूर्वी १९६० मध्ये अत्यंत वेगाने गालगुंडाची (मम्स) लस तयार झाली होती. तरीही त्यासाठी ४ वर्षे लागली होती. कोरोना लस १० महिन्यांत तयार झाली तरी यात कुठलाही शॉर्टकट वापरला गेला नाही. सर्व टप्प्यांच्या चाचण्या झाल्या. ब्रिटिश सरकारने संशोधनावर ५९ हजार कोटी रु. खर्च केले. नियामकांनी हजारो पानांच्या माहितीत अडकून राहण्याऐवजी आर्टिफिशियल इंटेलिजन्सने डेटाचा अभ्यास केला. यात वेळ वाचला, मंजुरीची प्रक्रिया वेगाने झाली. नियामक एमएचआरएच्या प्रमुख जून रॅनी यांनी सांगितले की, यासाठी संपूर्ण टीमने २४ तास काम केेले.
> ही लस सुरक्षित आहे हे लोकांना कसे कळेल?
फायझर-बायोएनटेकने ४४ हजार लोकांवर चाचण्या केल्या आहेत. कोणावरही गंभीर दुष्परिणाम झालेला नाही. फक्त थकवा आणि डोकेदुखीची काही प्रकरणे आढळली होती.
> भारतात फायझरची लस येणे कठीण का आहे? कंपनीशी सरकारची चर्चा झाली आहे का?
ही लस पॅकिंग, स्टोअरेज आणि ती देईपर्यंत उणे ७० अंश तापमानात ठेवणे आवश्यक आहे. भारतात सध्या तशी कुठलीही तयारी नाही. फायझरने भारतात लस लाँच करण्याबाबत सध्या कुठलीही घोषणा केलेली नाही. सूत्रांच्या मते, भारत सरकारने लसीच्या कराराबाबत कुठलीही चर्चा केलेली नाही.
> मग ही लस ब्रिटनमध्येच दिली जाणार का?
तसे नाही. फायझरने अमेरिकेतील मंजुरीसाठी अर्ज केला आहे. त्याशिवाय जपान आणि ईयूसोबतही करार आहे. सध्या कंपनीची जेवढी उत्पादन क्षमता आहे, ती पाहता आधीचे करार पूर्ण करण्यासाठीच कंपनीला एक वर्ष लागू शकते. पण फायझर उत्पादनासाठी इतर देशांशी संपर्क साधेल, अशीही शक्यता आहे.
> फायझर किती डोस तयार करेल?
फायझर आणि बायोएनटेक मिळून डिसेंबरमध्ये ५ कोटी डोस तयार करतील. २०२१ मध्ये १३० कोटी डोस बनवण्याची तयारी आहे. त्यासाठी फायझरला इतर उत्पादकांची मदत घ्यावी लागू शकते. फायझर-बायोएनटेकने ब्रिटनसोबत पुढील वर्षापर्यंत (२०२१) ४ कोटी डोस उपलब्ध करून देण्याचा करार केला आहे. दोन कोटी लोकांना दोन-दोन डोस दिले जातील. कंपनी उर्वरित डोस इतर देशांना देईल.
> ब्रिटनमध्ये आधी कोणाला लस दिली जाईल?
सर्वात अगोदर घरांत उपचार घेत असलेले कोरोनाबाधित रुग्ण आणि त्यांच्या सेवेत कार्यरत असलेले आरोग्य कर्मचारी यांना लस देण्यासाठी सरकारचे प्राधान्य असणार आहे. त्यानंतर ८० वर्षांवरील ज्येष्ठ आणि आधीपासूनच इतर आजारांशी झुंज देत असलेल्या लोकांना लस दिली जाईल. नंतर वेगवेगळ्या टप्प्यांत ७५, ७० आणि ६५ वर्षांपेक्षा जास्त वय असलेल्या लोकांना दिली जाईल. मुलांना लस देण्याची सध्या कुठलीही योजना नाही.
> जर एखादा भारतीय किंवा इतर देशांचा नागरिक ब्रिटनमध्ये राहत असेल, तर त्याला लस देणार?
लसीकरणासाठी एक विशेष समिती आहे. बाहेरून आलेल्या कोणाला लस आधी द्यायची, कोणाला नंतर याची शिफारस ती दोन-तीन दिवसांत करेल.
> लस दिल्यानंतरचे आव्हान काय असेल?
युरोपीय मेडिसिन एजन्सीचे प्रमुख एमर कुक यांच्या मते, लस दिल्यानंतर परिणाम काय झाला हे पाहण्यासाठी त्या लोकांची निगराणी करावी लागेल. हेच सर्वात मोठे आव्हान आहे.
> ही लस किती काळ प्रतिकारक्षमता देईल?
ते समजण्यासाठी वैज्ञानिकांना आणखी एक वर्ष लागू शकते. कारण लसीच्या परिणामाचे आधी आकलन करणे जवळपास अशक्य आहे. पण एक गोष्ट स्पष्ट आहे की, आतापर्यंत ज्या कंपन्यांची चाचणी तिसऱ्या टप्प्यात आहे त्यांचे कुठलेही गंभीर दुष्परिणाम समोर आलेले नाहीत.
