‘‘भाभी, मैं एक महिना गाँव जाती, लेकीन बदली दे के जाती!’’ सत्या म्हणजेच माझ्या कामवाली बाईने हे सांगितल्यापासून मनात थोडी धास्तीच वाटत होती.
सत्याला माझ्याकडे कामाला लागून नुकताच दीड-एक महिना झाला होता. आत्ता कुठे ती ऍडजस्ट झाली होती. सत्या हैद्राबादची. दहा वर्षांपूर्वीं कामासाठी मुंबईत आली. आमच्या बिल्डींगमध्ये बर्याच जणांकडे काम करते ती. आपलं काम बरं नी आपण, हा स्वभाव! सत्याचा चेहरा नेहमीच हसमुख आणि तिचं ते तामिळ टोनमधलं हिंदी ऐकायला कानाला खूप गोड वाटतं. आताशा तिची मला आणि माझी तिला सवय होऊ लागली होती आणि अचानक तिने गावाला जाणार असल्याचं सांगून टाकलं. एक दिवस बदली कामवालीला ती घेऊनही आली. तिला सगळं काम समजावून सांगितलं. मला म्हणाली की, ‘‘भाभी ये गाव से नया आया, हिंदी थोडा-थोडा समजता’’. हाय रे देवा! म्हणजे आता थोडं कठीणच आहे हिला समजावणं, माझ्या मनात विचार चमकून गेला.
दोन-तीन दिवसांनी सत्या गावाला गेली आणि नवी बाई म्हणजेच भाग्ग्या काम करायला आली. सत्याने तिला तसं काय काय काम करायचं ते आधीच बजावून ठेवलं होतं. थोडी ती मनातून घाबरलेलीच वाटली मला. तिच्याशी संवाद कसा साधायचा हा एक यक्षप्रश्न होता माझ्यापुढे. आमच्यातला संवाद मग कधी शब्दांनी तर कधी हातवारे करुन खाणाखुणांनी सुरू झाला. मलाही थोडी गम्मत वाटली. पण हळूहळू तिचं मोडकंतोडकं हिंदी समजायला लागलं किंवा तिला काय सांगायचं आहे, याचा अंदाज मी एव्हाना करायला लागले. तिचं बावरलंपणही थोड कमी झालं. आल्या दिवसापासून सतत वाटायचं की हिला काहीतरी सांगायचं आहे, बोलायचं आहे. तिचे डोळे सतत मला सांगायचे. मीही तिची रोज चौकशी करायचे. आमच्या सगळ्यांबरोबर चहाही द्यायचे तिला. एखाद्या व्यक्तीच्या भावना कळण्यासाठी ती भाषाच यावी लागते असं नाही…तर मन कळावं लागतं, हे पटू लागलं.
असंच एक दिवस बोलता बोलता भाग्ग्या सांगायला लागली, जे तिला खूप दिवसांपासून सांगावंस वाटत होतं.‘‘ भाभी मेरे को 3 लडके, एक बडा 13 साल, दो जुडवा ग्यारा साल. मर्द बहोत दारु पिता, बहुत कर्जु हुवा. खाने को नही, तो मैं इधर आया. एक लडका साथ आया. स्कूल जाता. अब मैं कमाता, दो हजार भाडा झोपडी का, थोडा गाव देता पैसा…” तिची कहाणी चालूच होती. तिच्या डोळ्यांत आज भाव दाटून आले होते. किती बोलू आणि काय बोलू असं तिला झालं होतं. नकळत तिच्या अश्रूंबरोबर माझ्या डोळ्यांतील अश्रूंनीही तिला साथ द्यायला सुरुवात केली. मीही शांतपणे सगळं काही ऐकत होते आणि मनोमन तिला समजावत होते…बाई गं, तुझे कष्ट वाया नाहीत जाणार. तुझी मुलं तुझं स्वप्न साकार करतील. थोडा धीर धर, होईल सगळं नीट…
हा आमच्या दोघींमधला संवाद होता अंतर्मनाचा. त्यासाठी कुठल्याही भाषेची गरज नव्हती, तिच्या मनीचा भाव माझ्या मनापर्यंत पोचला होता.
-पूर्णिमा नार्वेकर
पुष्पक अपार्टमेंट, ब्लॉक नं 203,
भिकाजी लाड मार्ग,
दहिसर फाटक जवळ,
दहिसर (प.),
मुंबई – 400068
