सुरेश नाईक स्पेस एज्युकेशन सेंटर चा अनोखा उपक्रम–शालेय विद्यार्थ्यांना मिळणार अंतरिक्ष विज्ञानाचे धडे
पुण्यातील एक सुप्रसिद्ध ज्येष्ठ स्पेस शास्त्रज्ञ व इस्रो माजी समूह संचालक सुरेश नाईक, तसेच सुहास पुणेकर, व्यवस्थापकीय संचालक ‘पुणेकर एज्युकेशनल इनिटिविव्ह’ यांच्या संयुक्त विद्यमाने चळवळीची सुरुवात करीत आहेत. ज्यायोगे स्पेस टेक्नॉलॉजी शिक्षणाला प्रचंड प्रेरणा मिळेल. तसेच याद्वारे विद्यार्थ्यांच्या कल्पनाशक्तीला देशव्यापी व्यासपीठ मिळेल. या चळवळीचा भाग म्हणून जगविख्यात संस्था इस्रोने पुण्यात १५,१६ व १७ फेब्रुवारी २०१९ रोजी अंतरिक्ष प्रदर्शनाचे आयोजन केले आहे.
या उपक्रमाचे सह-प्रायोजक कॉलेज ऑफ इंजिनियरिंग आहे ज्यांच्या विद्यार्थ्यांनी इस्रो मदतीने स्वयं नामक उपग्रहाचे प्रक्षेपण केले आहे. इस्रोचे प्रदर्शन इस्रो स्पेस प्रदर्शनातील ठळक वैशिष्ट्यांमध्ये इसरो चे उपग्रह आणि त्यांच्या अनुप्रयोगांशी संबंधित पोस्टर्सचा एक संच समाविष्ट आहे. ज्यामध्ये चंद्रयान / मंगळ मिशन यांचा समावेश असेल.
या प्रदर्शनात इस्रो प्रक्षेपण केलेल्या सर्व उपग्रहांचे मॉडेल्स तसेच चांद्रयान व मंगळयान अभियानची क्षणचित्रे देखील या प्रदर्शनात पाहायला मिळतील. याशिवाय इस्रोचे विविध रॉकेट्स व सध्या अंतराळात असलेल्या उपग्रहांचे मॉडेल देखील या प्रदर्शनात असतील. या प्रदर्शनाच्या वेळी इस्रोचे वेब पोर्टल भुवन व त्यांची वेबसाईट याचे प्रात्यक्षिक केले जाईल. हे प्रदर्शन केवळ इस्रोचे कार्य पोस्टर्स, मॉडेल्स व व्हिडिओच्या माध्यमातून जाणून घेण्या इतके मर्यादित नसून यावेळी विद्यार्थ्यांना इस्रोच्या संशोधकांशी भेटण्याची संधी मिळणार आहे. विद्यार्थ्यांसाठी ही एक अविस्मरणीय संधी असेल.
अंमलबजावणीची कमी किंमत, डिझाइनची सोपी तयारी, डिझाईनचा साधेपणा तसेच स्पेस टेक्नॉलॉजी सारख्या रोमांचक विषयाची साथ यामुळे ‘सुरेश नाईक कबसॅट वर्कशॉप’ ही विद्यार्थ्यांसाठी अंतरिक्ष विज्ञान अनुभवण्याची नामी संधी आहे. पुणेकर एज्युकेशनल इनिशिएटिव्ह प्रा ली व सुरेश नाईक स्पेस एज्युकेशन सेंटर स्पेस एज्युकेशन क्षेत्रात दोन दिवसीय उपक्रमात उपग्रहाचे डिझाईन, बांधणी व प्रक्षेपण यांची सविस्तर माहिती शालेय विद्यार्थ्यांना देण्यात येणार आहे.
पुण्यातील शाळेत जुलै २०१८ मध्ये प्रथम यशस्वी क्यूबसॅट कार्यशाळा आयोजित केली गेली. तेव्हापासून पुणे आणि लोणावळा येथील विविध शाळांमधील ८०० हून अधिक विद्यार्थ्यांनी या रोमांचक कार्यशाळेत उत्साहाने भाग घेतला आहे. उल्लेखनीय आहे की पुण्याजवळील गावातील शालेय विद्यार्थ्यांना देखील या अत्यंत मनोरंजक शैक्षणिक मोहिमेद्वारे अंतरिक्ष तंत्रज्ञानाची माहिती मिळाली आहे.
अंतरिक्ष विज्ञान, उपग्रह, इलेक्ट्रॉनिक्स आणि एम्बेडेड सिस्टीम्सचे मूलभूत ज्ञान विद्यार्थ्यांच्या गटांना अनुभवी प्रशिक्षकांच्या मार्गदर्शना मूलभूत ज्ञान प्रदान करण्याच्या उद्देशाने कार्यशाळेचे आयोजन करण्यात आले होते. हे मिशन आदर्शपणे शाळेच्या विद्यार्थ्यांना वास्तविक उपग्रह विकासासाठी प्रथम चरण-प्रशिक्षण प्रदान करण्यासाठी डिझाइन केलेले आहे. म्हणूनच “CubSat” नाव आहे.
या इच्छुक विद्यार्थ्यांना विशेषत: तयार केलेले संक्षिप्त अभ्यासक्रम दिले जाते ज्यावर प्रवेश परीक्षा (एमसीक्यू) आयोजित केली जाते. कामगिरीवर आधारित विद्यार्थ्यांची निवड केली जाते. सहावी ते आठवी आणि नववी ते बारावी च्या विद्यार्थ्यांसाठी स्वतंत्र परीक्षा घेण्यात येते. या नाविन्यपूर्ण कार्यशाळेत ३५० वजनाच्या पॅराशूट ने सुसज्ज अशा उपग्रहाची बांधणी ५ विद्यार्थ्यांच्या गटांमध्ये केली जाते.
विद्यार्थी वर्कशॉपचा भाग म्हणून पॅराशूट आणि ग्राउंड स्टेशन देखील तयार करतात. विशेषतः डिझाइन केलेले किट विद्यार्थ्यांना सर्व भाग, साहित्य आणि साधने प्रदान करते. एकत्रीकरणानंतर, प्रक्षेपणापूर्वीच विद्यार्थी या प्रणालीचे परीक्षण करतात . या नाट्यपूर्ण मोहिमेची समाप्ती क्यूबॅट्सचे प्रक्षेपण करून होते. स्वतः तयार केला क्युब-सॅट १५ ते २० मीटर वर ड्रोनच्या साहाय्याने बघताना विद्यार्थ्यांना अतिशय आनंद होत असतो. हा उपग्रह पॅराशूट च्या मदतीने ड्रोन पासून वेगळा होतो व तो वातावरणातील तापमान यासारखी माहिती विद्यार्थ्यांनी तयार केलेल्या स्टेशन वर पाठवतो.
गेल्या दोन दशकांपासून देशभरातील विद्यार्थ्यांमध्ये ‘स्पेस सायन्स लोकप्रिय करण्यासाठी क्रुसेडर’ म्हणून ओळखले गेलेले माजी इसरो अंतरिक्ष शास्त्रज्ञ आणि स्पेस सोसायटीचे सध्याचे चेअरमन सुरेश नाईक यांनी या अभियानाचे मार्गदर्शन केले आहे. श्री सुभाष पुणेकर, अध्यक्ष पुणेकर एज्युकेशनल इनिशिएटिव्ह्ज प्रा. लि. यांनी महाराष्ट्र आणि देशातील इतर भागांच्या हजारो शाळांतील विद्यार्थ्यांना हा अत्यंत मनोरंजक आणि प्रेरणादायी शैक्षणिक मोहिम घेण्याची योजना केली आहे आणि आकर्षक स्पेस टेक्नॉलॉजीबद्दल माहिती पसरविण्याच्या क्षेत्रात क्रांती सुरू केली आहे.
१५ फेब्रुवारीला एसएसईसी आणि पीईआयची तिसरा उपक्रम गणेश कला आणि क्रीडा मंचच्या प्रेक्षागृहांमध्ये होणार आहे.
