कोव्हिड १९ च्या दुसऱ्या लाटेने भारतात थैमान घातले आहे. आरोग्य विषयक पायाभूत सुविधांवर अतिशय ताण पडत असून आता महामारीने शहरेच नाही तर खेड्यापाड्यात सुद्धा हातपाय पसरले आहेत. अशा क्रूर संकटात अमेरिकेसहित जगातील सर्वात विकसित देशांनी सुद्धा नांगी टाकली असती. मात्र सर्व अडचणी व प्रतिकूलतेवर मात करीत बहुतांशी राज्य सरकारांनी बांधकामासहित अर्थाव्यावास्थेसाठी अत्यावश्यक उपक्रमांना परवानगी दिली आहे. यासाठी काही सबळ कारणे आहेत – स्थावर मालमत्ता क्षेत्र देशाच्या सकल राष्ट्रीय उत्पन्नात ७- ८ % योगदान देतेच, पण देशातील एकूण ५० दशलक्ष कष्टकरी कामगार हे आपल्या उपजीविकेसाठी बांधकाम उद्योगावर अवलंबून आहेत. तसेच घरांसाठी मागणी भरपूर वाढली आहे आणि विविध मिळकतीच्या नोंदणी मधून प्राप्त होणाऱ्या महसुलावर पाणी सोडणे कुठल्याच सरकारला परवडणारे नाही.
पहिली लाट ओसरल्यावर स्थावर मालमत्ता क्षेत्रातील घरांच्या विक्रीने गेल्या दोन तिमाहीत वेग घेतला आहे. वाढती मागणी ही सगळ्यांच्याच अपेक्षेपेक्षा जास्त आहे. कोव्हिड १९ महामारीच्या काळात घरांना वाढत असलेली मागणी हा अनेक घटकांचा परिपाक आहे. .
प्रथमच घर खरेदी करणारे अनेक आहेत आणि स्वतःचे घर असलेल्या अनेकांना अधिक सुखकर व आरामदायक राहणीमानासाठी व घरून काम करण्याच्या सुखसोयी असलेले मोठे घर घेण्याची गरज भासू लागली आहे. अनेकजण शहराबाहेर विकसित होणाऱ्या नवीन भागात घर विकत घेऊन तिथे स्थलांतरित होण्यास व घरातूनच आपले व्यवसाय / उद्योग / नोकरी करण्यास उत्सुक आहेत. त्यामुळे दुसऱ्या लाटेनंतर सुद्धा अन्य क्षेत्रांपेक्षा स्थावर मालमत्ता क्षेत्र अधिक वेगाने सावरून पुढे घोडदौड करणार आहे. याचे काही संकेत आपल्याला चालू वित्त वर्षाच्या तिसऱ्या तिमाहीत मिळाले आहेत. लसीकरण अधिक व्यापक प्रमाणावर करून कोव्हिड १९ च्या रुग्णसंख्येत घट दिसून आल्यास हीच घोडदौड अधिक वेगाने होईल. .
कोणत्या (बजेटच्या) गटातील पुनर्प्रप्ती जलद होईल?
मागील वर्षी विलासी व ऐशोआराम शैलीतील घरांच्या विक्रीवर फारसा परिणाम झाला नाही. कारण अशी घरे खरेदी करणाऱ्या ग्राहकवर्गावर कोव्हीड १९ महामारीचा फारसा परिणाम झाला नव्हता. उलट शासनाने देऊ केलेल्या मुद्रांक शुल्क व अन्य बाबींवरील सूट व सवलतीमुळे या वर्गातील अनेक ग्राहकांना घरे खरेदी करण्यासाठी ही सुवर्णसंधी वाटली. या वेळेस म्हणजेच दुसऱ्या लाटेत सुद्धा परवडण्यायोग्य व मध्यम उत्पन्न असलेल्या वर्गाच्या घरखरेदीवर विपरीत परिणाम दिसून आला..
कोरोना विषाणूच्या दुसऱ्या लाटेने मध्यम वर्गातील तुलनेने युवा वर्गाला भरपूर प्रमाणात बाधित केले आहे. मध्यम वर्गातील उच्च उत्पन्न गटातील चालू मागणी असताना, संभाव्य विपरीत वैद्यकीय संकटांचा सामना करण्यासाठी आपल्या जवळील रोख रक्कम राखून
ठेवण्याची मनासिकता वाढीला लागली आहे. .
पुनर्प्रप्तीचा विचार करायचा तर मध्यम व उच्च मध्यम वर्गाकडून होणारी घर खरेदी सर्वात लवकर उसळी घेईल. कोव्हीड १९ ची रुग्णसंख्या जसजशी कमी होईल आणि त्याचा आर्थिक फटका बसने जसे कमी होत जाईल, तसतसे मध्यम उत्पन्न गटातील घरे खरेदी
करणारे ग्राहक मूल्यवर्धित खरेदीसाठी बाजाराकडे परत येतील. मात्र परवडण्यायोग्य घरांच्या विक्रीची स्थिती शोचनीयच असेल. सूक्ष्म, लघु व मध्यम उद्योग कोव्हीड १९ महामारीच्या पहिल्या व दुसऱ्या लाटेने जबरदस्त प्रभावित झाले असून परवडण्यायोग्य घरांच्या विक्रीवर त्याचे थेट परिणाम झाला आहे. त्यामुळे परवडण्यायोग्य घरांच्या विक्रीत वाढ दिसण्यास अधिक कालावधी लागेल.
मिळकतीच्या किमतीवर होणारे परिणाम
कोव्हीड १९ महामारीच्या दुसऱ्या लाटेमुळे उद्भवलेल्या सद्य मंदीमुले घरांच्या मागणीत घट झाली आहे व त्यामुळे मिळकतींच्या किमतीत दुरुस्ती होणे अपेक्षित आहे. परंतु महागाईचे सद्य दर वाढतेच राहिल्यास विकासकांना सुद्धा नाईलाजाने स्थावर मालमत्तेच्या किमतीत वाढ करणे अपरिहार्य होईल. मागणी जरी कमी असली तरी कोव्हीड १९ महामारीच्या दुसऱ्या लाटेत
विकासकांच्या परीचालनाच्या खर्चात प्रचंड वाढ झाली आहे. अनेक मोठे व्यावसायिक त्यांच्या कामगारांना कामाच्या ठिकाणी अतिरिक्त सुरक्षा उपकरणे व सोयीसुविधा पुरवीत आहेत, तसेच
त्यांचे लसीकरण व अन्य वैद्यकीय गरजांची सुद्धा काळजी घेत आहेत. त्याशिंय अलीकडील काळात सिमेंट, पोलाद, आणि मजुरीत सुद्धा लक्षणीय वाढ झालेली दिसून येते. हा सर्व भार ग्राहकांवरच टाकणे सर्व विकासकांना नाईलाजाने भाग पडले आहे.
मोठी घरे – अजून मागणी आहे
नवीन प्रकल्पातील घरे परवडण्यासाठी विकासक त्यांच्या क्षेत्रफळात कपात करतील , अशी शक्यता कमीच आहे. सद्य मागणीचा आपण विचार केल्यास, मोठ्या आकाराची घरे खरेदी करणे हेच सर्व घर खरेदी करणाऱ्या ग्राहकांचे प्राधान्य असल्याचे दिसून येते. कोव्हीड १९ महामारी जरी ओसरली तरीही घरून काम करण्याचा हा कल भविष्यात सुद्धा अबाधित राहण्याची शक्यता असून अनेक कंपन्या मिश्र प्रारूपाला प्राधान्य देत आहेत. अनेक कंपन्या आपल्या कर्मचाऱ्यांना आळीपाळीने कामावर बोलावतील – म्हणजे त्यांचे कर्मचारी आठवड्यातील काही दिवस
कार्यालयात येऊन काम करतील तर काही दिवस घरूनच काम करतील. थोडक्यात मोठ्या घरंची मागणी कायम राहणार असल्यामुळे छोटी घरे विकसित करण्यात फारसे हशील नाही.
विकासक अधिक सावध झाले असून अनेकांनी आपले नवीन प्रकल्प लांबणीवर टाकून अधिक चांगल्या संधीची वाट पाहून नंतर सुरु करण्यास प्राधान्य दिले आहे. आर्थिक क्षमता असणारे बांधकाम व्यावसायिकानी त्यांच्या कामाच्या ठिकाणी कामे सुरु ठेवली आहेत.तयार घरांसाठी अधिक मागणी असल्यामुळे हातातील प्रकल्प लवकरात लवकर पूर्ण करण्याकडे सर्वांचे प्राधान्य आहे.
सर्वांगीण विचार करता कोव्हीड १९ महामारीची दुसरी लाट म्हणजे स्थावर मालमत्ता क्षेत्रासाठी सगळे काही संपले असे अजिबात नाही. आत्ताच्या घडीला मागणी कमी असली तरी जशी कोव्हीड १९ महामारीची दुसरी लाट ओसरत जाईल तशी मागणी वाढत जाईल , याविषयी शंका नाही.