सरींवर सर बरसून
उन्हाचा कवडसा घेऊन…
ऊन-पावसाचा हा
लपंडाव खेळत…
हिरवाईने नटूनथटून
असा हा श्रावण येतो…
श्रावण! श्रावण महिना हा लहानांपासून अगदी मोठ्यांपर्यंत सर्वांचाच आवडता. जून महिना चालू झाला की आपल्याला वेध लागतात ते पावसाचे. थेंबाथेंबाने ओघळणारा पाऊस, तर कधी उग्र रुप धारण करून मुसळधार कोसळणारा पाऊस, ज्येष्ठ-आषाढ सरता सरता श्रावणात हलक्याशा सरीने बरसत येतो. सर्वत्र छान मखमली हिरवळ पसरलेली असते. झाडेही पानांनी आणि विविध रंगांच्या फुलांनी नटून या श्रावण महिन्याचे स्वागत करायला सज्ज झालेली असतात. खूपच मनमोहक आणि उल्हासित वातावरण असते.
श्रावण सुरू झाला की चालू होतात व्रत-वैकल्ये, उपासतापास. देवघरातल्या देवांबरोबर जीवतीचीही पूजा केली जाते. श्रावणी सोमवार आला की भाविक शिवामुठ आणि दूध घेऊन भगवान शंकराच्या देवळापुढे रांगा लावतात, तर शनिवारी तेल-माळ घेऊन मारुतीरायांसमोर नतमस्तक होतात. श्रावण महिन्यात जीवतीला एखाद्या शुक्रवारी पुरणपोळीचा नैवेद्य करून सवाष्ण स्त्रीला जेवू घालतात. नातेवाईक, ओळखीपाळखीचे, कुणाच्या ना कुणाच्या घरचे सत्यनारायणाच्या पुजेचे बोलावणे असतेच. आणि मंगळागौर आहेच की…पूर्वीसारखे पारंपरिक खेळ खेळले जात नसले तरी 12 वाजेपर्यंत जागरण करून मजा-मस्ती करत मंगळागौर साजरी होते.
श्रावण महिन्यात सणावारांची एकापाठोपाठ एक रांगच लागलेली असते. नागपंचमी, नारळी पौर्णिमा, रक्षाबंधन, श्रीकृष्ण जयंती, गोपाळकाला, बैल पोळा, पिठोरी अमावस्या. प्रत्येक सणाचं स्वतःचं वेगळं असं महत्त्व आणि वैशिष्ट्य.
प्रत्येक सण साजरा करण्याची पद्धत ही जातीधर्मानुसार वेगवेगळी…सांगायचंच झालं तर नागपंचमीला पाटावर नागोबा काढून कुणी खीर-पुरीचा, कुणी वरणभात, भेंडा व वाटाणा भाजी, उकडीचे मोदक तर कुणाकडे दुध व लाह्या यांचा नैवेद्य दाखवतात. नारळी पौर्णिमेला खास करून नारळीभात किंवा नारळीवड्या असा बेत असतो. गोकुळाष्टमीला गोडपोहे, केळ्याच्या पोळ्या असे नैवेद्यात वैविध्य असते. शिळा सप्तमीला मातीचे लाडू करून विहिरीची पूजा करतात. पिठोरी अमावस्या म्हणजेच मातृदिन, त्या दिवशी मुलाबाळांच्या सौख्यासाठी पूजा केली जाते.
काही गुजराथी समाजातही हे सण साजरे करण्याची पद्धत वेगळी आहे. नागोबाला सुखा दाल-चावलचा नैवेद्य दाखवून, तुरीच्या डाळीची खिचडी व लाल दांड्याच्या चवळीची भाजी खाऊन एक वेळ उपवास केला जातो. भाऊबीजेसारखेच रक्षाबंधन अधिक उत्साहाने साजरा करतात. सकाळपासून भरजरी साड्या नेसून शीला बेन, नीता बेन आपापल्या भाऊरायांकडेच म्हणचे माहेरी जायला आतूर झालेल्या असतात. तर सातम-आठम साजरी करण्याची पद्धत आणि मजा काही वेगळीच. कुटुंबातील सगळ्या बायका एकत्र जमून षष्ठीलाच मस्त स्वयंपाक करून ठेवतात. पुरी भाजी, कंटोलाची भाजी, वडे, दुधपाक असा मेजवानीचा झकास बेत असतो. षष्ठीला रात्री अग्नीदेवाची पूजा करून दुसऱ्या दिवशी दिवसभर चूल पेटवत नाही. रात्रभर गप्पागोष्टी करण्यात तर काही जण पत्ते खेळण्यात घालवतात. दुसऱ्या दिवशी सातमला म्हणजेच सप्तमीला सितळादेवीची पूजा करून आदल्या दिवशी बनविलेल्या चविष्ट भोजनाचा आस्वाद घेतात. अष्टमीला एक वेळ उपवास करतात, तर नवमीला नऊ प्रकारचे कडधान्य वाफवून (फोडणी न देता) केलेली भाजी व बाजरीची भाकरी खातात. खरोखरच वेगवेगळ्या जातीधर्मात श्रावणातील सण हे वेगळ्या पद्धतीने साजरे केले जात असले तरी त्या मागची भावना मात्र एकच असते…भक्तीची, प्रेमाची आणि आपुलकीची.
असे हे निरनिराळे सण घरोघरी साजरे होत असताना तरूणांसाठीही खास महाविद्यालयातून साजरे होणारे ‘उमंग’ आणि ‘मल्हार’ सांस्कृतिक महोत्सवही असतात. या महोत्सवांमधून विविध कलागुणांना वाव मिळतो. त्याचप्रमाणे कला, संगीत, नृत्य, साहित्य, अशा अनेकविध कलारंगांची उधळत होत असते. किंबहुना आकाशातले इंद्रधनुष्यही त्याचीच साक्ष देते.
असा हा श्रावण येतो तो आनंदाच्या, उत्साहाच्या, प्रेमाच्या, भक्तीच्या सरींवर सरी घेऊनच!
पूर्णिमा नार्वेकर
पुष्पक अपार्टमेंट, ब्लॉक नं 203,
भिकाजी लाड मार्ग,
दहिसर फाटक जवळ,
दहिसर (प.),
मुंबई – 400068